Göyçay döyüşlərinin tarixşünaslığı

Azərb.-ın beş min illik dövlətçilik tarixi Vətənimizin istiqlalı uğrunda mübarizələrlə, qəhrəmanlıqlarla zəngindir. XX əsrin əvvəllərində baş vermiş belə qəhrəmanlıqlardan biri Göyçay döyüşləridir. Azərb. tarixinin qəhrəmanlıq səhifələrindən olan “Göyçay döyüşləri” mövzusu bu gün öz aktuallığı ilə diqqəti cəlb edir.

Aşıq sənəti çox qədim tarixi köklərə malik olan xalq yaradıcılığı sahəsidir. Tarixi inkişafı ərzində müxtəlif mərhələlərdən keçmiş aşıq sənəti bir çox mədəni dəyərləri özündə birləşdirmişdir. Bu sənət sahəsini öyrənərkən qarşımıza çıxan ilk suallardan birincisi “aşıq” sözünün etimologiyası ilə bağlıdır. “Aşıq” sözü ərəb mənşəli “aşiq” sözündən götürülüb və mənası “sevən” deməkdir. Yəni Allahı bütün qəlbi ilə sevən insan.

“Aşıq” sözünün etimologiyası daha qədim Varsaq, Yanşaq, Uzan-Ozan, Aşiq adlarından törəndiyi artıq elmə məlumdur. Aşıq sənətkarlarlar orta əsrlərdən xalq arasında xüsusi hörmət və rəğbətlə qarşılandıqları üçün onlar “əhli-həqq”, “haqq aşiqi” kimi adlandırılmışlar. Əksər aşıq mühitlərinin yayıldığı ərazilərdə Dədə və ya “haqq aşiqi” adlandırılan sənətkarlar dünyasını dəyişdikdən sonra onların məzarları ziyarətgahlara çevrilmişdir. Aşıqların xalq arasında böyük etimadı olmasını Gorus məktəb nəzarətçisi P.Vostrikov belə şərh edir. “Əhali aşığın sözünə tam mənası ilə inanır və etiqad bəsləyir. Bu kəndlərdə hətta savadlı ziyalılar aşıq qədər hörmətə malik deyildir. Kəndli alimə o qədər inanmır, nə qədər ki bu sadə xalq şair-müğənnisinə inanır”.

Bu gün adları öyrənmək xalqın dili, tarixi, etnik mənşəyi, etnoqrafiyası, məşğuliyyət sahələri haqqında təsəvvürü genişləndirir, dünənimizlə bu günümüz arasında mənəvi körpü yaradır.

Şirvan düzünün şm.-lında, Göyçay çayının sahilində yerləşən Göyçay ş. eyniadlı r-nun mərkəzidir. Şəhərin və r-nun adı çayın adından götürülmüşdür. Göyçay ş.-nin yerində keçmişdə Potu k.-nə məxsus bağların olduğu qeyd edilir (15, s.325). XIII əsrin ikinci yarısında indiki Göyçay ş. nin yerləşdiyi ərazinin meşəlik olması və bu yerin Ərvan adlandırılması söylənilir (39, s.57). Keçmişdə Aran r-nlarına yol buradan keçdiyinə görə Potu bağları ərazisində karvansara salınmış və mal bazarı olmuşdur. Bazara mallar Potu k.-dən gətirildiyindən ona Potubazar deyilirmiş. Bazar dağıldıqdan sonra onun adı bir müddət də qalmış, sonralar isə bu ad istifadədən çıxmışdır. Sonralar burada poçt məntəqəsi yaradılmış və 1851 ildə məntəqə ətrafında cəmi 5 evin olduğu bildirilir.

Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığına töhfələr vermiş alimlərimizdən biri də filologiya elmləri doktoru, professor Abbas Hacıyev olub. Dəyərli monoqrafiya, dərslik və dərs vəsaitlərinin, ədəbi-tənqidi məqalələrin  müəllifi olan görkəmli alim 40 ildən artıq müxtəlif elm-təhsil ocaqlarında çalışıb.

Asif Hacılı. Hörmətli Atəş müəllim, Sizi salamlayır və dəvətimizi qəbul etdiyinizə görə təşəkkür edirəm. Bildiyiniz kimi, Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyasının (AVCİYA) prezidenti, görkəmli ictimai xadim Elxan Süleymanovun təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə bu Assosiasiyanın kollektivi möhtəşəm bir layihənin – “Göyçay Ensiklopediyası”nın üzərində işə başlayıb. Bir qədər əvvəl Elxan müəllimin millət vəkili olduğu Şamaxı rayonu haqqında AVCİYA tərəfindən “Şamaxı Ensiklopediyası” hazırlanmışdı. Ensiklopediyaların ümumi prinsipləri eyni olsa da, Azərbaycanın mərkəzi rayonlarından olan Göyçayın özünəməxsus xüsusiyyətləri bu Ensiklopediyada nəzərə alınacaq. Özünəməxsusluq təbii şərait, coğrafiya, regional mühitlə müəyyənləşir və ilk növbədə folklorda, etnoqrafiyada təzahür olunur. Buna görə də Göyçay əsilli folklorşünas alim, hazırda bir neçə cildlik “Göyçay folkloru” antologiyasının üzərində çalışan tərtibçi kimi Sizinlə müəyyən müzakirə və mükalimə aparmağı əhəmiyyətli hesab etdik. İlk sualım da məhz bu bölgənin diyarşünaslıq baxımından səciyyəsi, folklor, mədəniyyət baxımından özünəməxsusluğu haqqındadır. Qədim və özünəməxsus bölgələrimizdən olan Göyçayın bu özünəməxsusluğunu nədə görürsünüz? Bu özünəməxsusluq ilk növbədə Göyçay ərazisinin tarixindən, təbiətindən, coğrafiyasından, təsərrüfatından və sairədən qaynaqlanır. Bu amillər və Göyçayın mədəni, folklor mühitinin ümumi səciyyəsi haqqında fikriniz?