აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტის ჰეიდარ ალიევის “აზერბაიჯანელების გენოციდის შესახებ“ 1998 წლის 26 მარტის განკარგულებიდან.
1829 წლის დასაწყისში გრაფ პასკევიჩ–ერივანსკის დავალებით კოლეჯის პროფეესორმა ი. შოპენმა სომხურ გუბერნიაში კამერული აღწერა ჩაატარა.აღწერის შედეგები,რომლებიც ხელნაწერით 20 ტომს შეადგენდა,ავტორის 1852 წელს გამოცემული „ სომხური გუბერნიის რუსეთის იმპერიასთან მიერთების პერიოდის ისტორიული ძეგლი„ სახელწოდების ნაწარმოებშია მოცემული.
უძველესი ისტორიული წარმოდგენით, სომხების მიერ დიდ სომხეთად მიჩნეული ნამდვილი სამშობლო რუსეთის საზღვრებს გარეთ , უფრო სწორად მცირე აზიაში მდებარეობა.
სომხები , რომლებიც ისტორიული ფაქტების გაყალბებითა და თვითგამორკვევის უფლებით მანიპულირებდნენ , მუდმივად ტერორიზმს მიმართავდნენ, ტერორისტებს კი ეროვნული დამოუკიდებლობისათვის მებრძოლ გმირებად ნათლავდენ და შურისმაძიებლებს უწოდებდენ. ტერორისტები სხვის მიწებს ითვისებენ, ავიწროვებენ და ანადგურებენ სომხებს რომლებიც სხვაგვარად აზროვნებენ, ვინც მათ ბინძურ საქმეებს მხარს არ უჭერდნენ აშინებდნენ და მათ გვერდზე დგომას აიძულებდნენ.
1903 წელი – საეკლესიო მიწების , რუსეთის მიწისა და ქონების სამინისტროს განკარგულებაში გადაცემასთან დაკავშირებით მიღუბულმა კანონმა ეკლესიის მიერ დაფინანსებული პოლიტიკური ორგანიზაციების მატერიალურ მდგომარეობას დარტყმა მიაყენა ,რამაც ხელი შეუწყო სომხური ტერორიზმის გაფართოვებას, ანტი–თურქული, ანტი – მუსლიმანური განწყობის გაუარესებას.
აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა უშიშროების საბჭოს სხდომაზე მთიანი ყარაბაღის ზონაში არსებულ ვითარებაზე განცხადება გააკეთა. “სომხეთმა აზერბაიჯანის წინააღმდეგ მორიგი შეიარაღებული პროვოკაცია განახორციელა”, – განაცხადა ალიევმა. მისი თქმით, აზერბაიჯანმა “მტერს თავისი ადგილი მიუჩინა და ღირსეულად უპასუხა”.
ისტორიული აზერბაიჯანი
აზერბაიჯანის სახალოხო ჯუმურიეთი
1918 წლის 23 თებერვალს სამხრეთ კავკასიის პირველი მთავრობა -ამიერკავკასიის სეიმი შეიქმნა. მაგრამ სეიმის შემადგენლობაში შესულ აზერბაიჯანელ, სომეხ და ქართველ ფრაქციების შორის შიდა და გარე პოლიტიკის ძირითად საკითხებთან დაკავშირებით სერიოზული აზრთა სხვაობის არსებობა გამოაშკარავდა.
მემკვიდრეობა
ქელბეჯერის რაიონის ისტორიულ–მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი
ლამაზი ქვის მოზაიკით მორთული ქელბეჯერის რაიონის ისტორიულ–მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი გახსნილი იქნა 1979 წელს ,რომელიც მოლლა ვალი ვიდადის ქუჩაზე მდებარეობდა. მუზეუმის ბინა მოიცავდა 900 კვ.მ. ფართს, რომელიც ერთი დერეფნის, 3 კაბინეტისა და 9 საგამოფენო დარბაზისაგან შესდგებოდა. მუზეუმს 30 ათასზე მეტი ექსპონატი ჰქონდა ,რომლებიც აგრეთვე მუზეუმში ინახებოდა.
ბუკინისტი მენდელი
არსენ–მალიქ შახნაზაროვის ფაქტებითა და სიტვებით თამაში
1993 წლიდან „მთიანი ყარაბაღის დეფაქტო რესპუბლიკის„ საგარეო საქმეთა მინისტრის მრჩეველი არსენ მალიქ–შახნაზაროვის „მთიანი ყარაბაღის ფაქტები სიცრუის წინააღმდეგ„ (Нагорный Карабах: факты против лжи) სახელწოდების წიგნი 2009 წელს ,3000 ტირაჟით მოსკოვის ერთ–ერთ გამომცემლობა “Volşebnıy Fonar” –ში გამოიცა .