“1905.az” Diskussiya klubunda “Naşir” jurnalının redaktoru Gülnar Məsimli, kitabxana.net saytının yaradıcısı Aydın Xan Əbilov, rus və ingilis dillərində çıxan “Qarabağın səsi” qəzetinin redaktoru Qədir Nəsirov və tarixçi Nazim Tapdıqoğlu ilə Qarabağ düyünü ilə bağlı kitablarımızı müzakirə etdik.
Fuad Babayev: Xoş gəlmisiniz hər biriniz!
Bu gün “Diskussiya klubu”muzda Qarabağ düyünü mövzusunda olan kitabların, qəzet və jurnalların, saytların çətinlikləri, problemləri, kəmiyyət və keyfiyyət məsələsini müzakirə edəcəyik. Etiraz etmirsinizsə, başlayaq müzakirəmizə. Buyurun, Gülnar xanım, ilk söz sizindir.
Gülnar Məsimli: Belə bir mövzuda müzakirəyə dəvət etdiyiniz üçün təşəkkür edirəm sizə. “Naşir” jurnalının hər buraxılışında bacardığım qədər bu mövzuya yer ayırmağa çalışıram. Əgər hansısa rayonumuzun işğal günü o ərəfəyə təsadüf edirsə həmin buraxılışda işğal altında olan rayonumuz haqqında mütləq bir məqalə olur. Sonuncu buraxılışımızda biz Ağdamla bağlı yazı çap etmişik. Vüqar Tofiqlinin “XX yüzilin Ağdamı” kitabı haqqında Rəşad Məcidin məqaləsini. Bir mətbuat nümayəndəsi kimi mənim də borcumdur ki, bu mövzunu daim gündəmdə saxlayım və unudulmasına imkan verməyim. Sonuncu buraxılışımızda həm də Fred Asiflə bağlı məqaləyə yer ayırmışıq. Mənim işim sırf jurnalla bağlıdır deyə bu sahə ilə daha çox maraqlanıram. Amma bura gəlməzdən əvvəl vətənpərvərlik mövzusunda hansı nəşrlər və hansı mətbu orqanlarımızın fəaliyyətdə olması ilə maraqlandım.
Mənə son bir ildə Qarabağ, vətənpərvərlik mövzusu ilə bağlı nəşr edilən 20-yə yaxın kitab adı dedilər. Doğrusu, çox sevindim. Qarşıma “Azərbaycan miniatürləri” adlı kitab da çıxdı. Bu da bizim tanıtım xarakterli kitablarımızdandır hesab edirəm. Bilirsiniz, bizim əsas problemlərimizdən biri də gördüyümüz işləri təqdim etməməkdir. Hərdən adam düşünür ki, filan sahədə heç bir iş getmir. Amma araşdıranda görürsən ki, iş var amma təqdimetmə olmadığından hamı bundan xəbərsizdir. Sahəvi sayt, qəzet və jurnallardan başqa bu mövzuya yer ayrılmır. Məncə, bu mövzunu gündəmdə saxlamaq üçün mütəmadi layihələr, müsabiqələr və s bu formatda nələrsə keçirməliyik. Həm də düşünməli deyilik ki, bu problemi əcnəbilərə göstərək. Azərbaycandan başlamalıyıq. Gənclərə tarixi öyrətməli, sonra xaricilər üçün tanıtımlar etməliyik. Bu sahə ilə bağlı hər kim hansı formadasa belə iş görürsə onu alqışlamaq lazımdır.
Fuad Babayev: Nazim müəllim, siz Qarabağ haqqında nəşr edilən bir neçə kitabın müəllifisiniz. Bu kitablar kiçik tirajla çıxıb. Məsələn, “Cəbrayıl rayonu- yaşayış məntəqələri, şəhidləri” kitabınız cəmi 300 nüsxə tirajla çıxıb. İndicə Gülnar xanım görülmüş işlərin təqdimatı ilə bağlı problemlərin olduğunu bildirdi. Məncə, bax elə bu kitabın cəmi 300 nüsxə tirajla çıxması onun təqdimatını əngəlləyən amillərdən birincisidir. Yeri gəlmişkən. Niyə azdır kitablarınızın tirajı? Maliyyə probleminə görə?
Nazim Tapdıqoğlu: Maliyyə probleminə görə, birmənalı olaraq. Dəfələrlə aiddiyyatı ünvanlara müraciət etmişəm kitabların çapına maliyyə dəstəyi üçün. Ancaq yox cavabı eşitmişəm. Təbii ki, mən müəllifəm və istəyərəm ki, nəşr etdiyim kitablar 300-400 yox, 10000 nüsxə ilə çap edilsin. Ancaq maddi imkan olmayıb.
Fuad Babayev: Ən əsası odur ki, auditoriyanın bu problemlərlə maraqlandığı şübhə doğurmur. 10 ildən bəri “Qarabağın səsi” qəzetinin baş redaktoru kimi çalışan Qədir müəllimin oxucuların vətənpərvərlik mövzusuna münasibəti ilə bağlı fikirlərini dinləmək çox maraqlı olar.
Qədir Nəsirov: Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyası tərəfindən yaradılmış qəzet ilk addımlarını atanda bizdə çox müzakirələr oldu. O əvvəlcə məcburi köçkünlər arasında yayılan mətbu orqan kimi nəzərdə tutulmuşdu. Sonra müzakirə edib, qərara gəldik ki, onsuz da məcburi köçkünlər bizim Qarabağ problemini bilir, bundan xəbərdardılar, qəzeti elə nəşr etmək lazımdır ki, bunu dünyaya çatdıra bilək. Ona görə qərara alındı ki, qəzet rus və ingilis dillərində buraxılsın. Qəzet 600 tirajla nəşr edilir. Bunun da 350-si rus, 250-si isə ingilis dilinin payına düşür.
Fuad Babayev: Aydın müəllim, bəs, internet mediada necə? Bu mövzuya maraq hansı səviyyədədir?
Aydın Xan Əbilov: Dəvət etdiyiniz üçün çox sağ olun. Heç kimə sirr deyil ki, bu gün çap məhsulları getdikcə tarixə çevrilməyə başlayır. Özü də bu proses çox sürətlə gedir. Bildiyiniz kimi, hər il biz həm də kitab bayramları keçiririk. İlk dəfə biz “Qarabağ” kitabını orada ilin kitabı elan etmişik. Onun ideoloji tərəflərinə görə. Məqsəd də həm də ondan ibarət idi ki, bu kitabı qalib etməklə Mədəniyyət Nazirliyinin xətti ilə Rusiyaya göndərəcəyik. Təsəvvür edin ki, bir neçə il qabaq ermənilər Şuşa ilə bağlı kitab buraxıblar. 4 dildə. Rusiyada keçirilən Beynəlxalq Kitab Sərgisində o kitabı nümayiş etdirirdilər. Kitabı açıb baxırsan, başdan ayağa yalandan ibarətdir. Amma bu yalanlar çox inandırıcı və məntiqli yalanlardır. Nə jurnalistləri, nə də tarixçiləri Şuşaya dəvət edib yazılanların saxta olduğunu göstərməyə gücümüz çatmır. Biz bu barədə Təhsil Nəşriyyatı ilə də danışmışdıq. Səhv etmirəmsə həmin kitab haqqında cənab Prezidentə də məlumat verilmişdi. O da xüsusi tapşırıq vermişdi. Bundan sonra bizim bu mövzuda kitabların sayında artım müşahidə edilməyə başladı. Bu 10 il bundan qabaqki hadisə idi. İnsanlar 10 il öncə kitab oxuyurdular. Biz bu mövzunu dəfələrlə qaldırıb, bu haqda debatlar edirdik.
İndi tamam başqa zəmandir. İnsanların oturub hansısa kitabı vərəqləməyə belə, vaxtları yoxdur. Ola bilər hansısa tarixçiyə, araşdırmaçıya tarix, Vətən haqqında kitablar lazımdır, amma ümumi baxanda belə kitabları oxuyan yoxdur. Xüsusən, kitabları həm də xarici auditoriya üçün nəzərdə tuturuqsa, inanın bu tipli kitabları heç kim oxumur. İnsanlara hər şeyin elektron variantı lazımdır.
Fuad Babayev: Bəs, kitablarda poliqrafik dəyişikliklər etmək və ya kitab formatını dəyişməklə, məsələn, bu gün çox aktual format olan pocket-book formatına keçməklə necə? Xarici oxucunu bizim həqiqətlər barədə kitabı oxumağa cəlb edə bilərikmi?
Aydın Xan Əbilov: İnanmıram. Məncə, kitab erası sıradan çıxma üzrədir. Məsələn, Suriya müharibəsindən danışaq. İlk 5-6 ayda bu müharibə, orada baş verən hadisələr elə bizim üçün də maraqlı idi, hamımız xəbərləri izləyirdik. Bəs, indi? Ümumiyyətlə, hazırda Suriyada nələr baş verdiyindən xəbəri olan varmı? Yox, çünki bu bizə maraqlı deyil. Deməli, avtomatik olaraq bizim Qarabağ haqqında da olan kitab və uzun-uzadı yazılan tarixi kitablarla da maraqlanan insanlar yoxdur.
Bu gün sosial media dövrüdür. Sosial mediada isə orta və gənc nəsil istifadə edir. Biz onlara nüfuz etməyə, onların dilini tutmağa çalışmalıyıq. Onların da dili elektron formadır, kitab deyil. Üstəlik, biz kitablarımızı elektron formada internetə yerləşdirəndə də nəşrlərin həcmini nəzərə almalıyıq.
Bizim elektron kitabxanın apardığı statistikaya görə Qarabağ haqqında hardasa 600-700-ə yaxın həm yerli, həm də xarici müəlliflərin kitabları var. Bu tip kitabların böyük əksəriyyəti çap edilib kitabxanalara və ya hansısa qurumlara hədiyyə edilib.
Bu yaxınlarda biz virtual Qarabağ İKT mərkəzi yaratmışıq. Dövlət Gənclər Mərkəzinin vasitəsi ilə yaradılan bir mərkəzdir. Orada 200-ə yaxın yerli və xarici müəlliflərin kitabı elektron formada təqdim edilib. Say baxımından kifayət qədər kitablarımız var, amma keyfiyyət haqqında bunu demək bir az çətindir. Məsələn, Nazim müəllimin müəllifi olduğu Fuzuli rayonu haqqında Füzuli kitabı heç bir xarici oxucuya lazım deyil. O bu kitabı heç vaxt oxumayacaq. Elə biz də xarici bir dövlətin hansısa bölgəsinə həsr edilən kitabı oxumarıq. Çünki bizə bu lazım deyil. Ona görə bir az məntiqlə düşünməliyik. Amma əlbəttə ki, bir konsepsiya olmalıdır.
Bir dəfə mən Tarix İnstitutuna müraciət etdim. Mətbuat vasitəsi ilə. Rusiyada Şərq kitabxanası adlı kitabxana var. Orada bir rus məmurunun İrəvandakı əhalinin vergiləri ilə bağlı statistik məlumatı barədə bir məqalə oxudum. Məlumat İrəvanda yaşayan nəsillər və insanlar haqqında idi. Şahsevərlər, Qarapapaqlılar və 3-4 dənə də erməni adı var idi həmin siyahıda. Yəni biz belə faktlardan möhkəm tutmalıyıq ki, baxın, bu faktı mən azərbaycanlı demirəm, rus deyir. Və deyir ki, İrəvanda bu adda nəsillər olub və onun çoxu azərbaycanlıdır.
Biz həmişə çalışırıq ki, həqiqətlərimizi ingilisə, fransıza və s çatdıraq. Amma biz gənclərimizə tarixi öyrətməliyik ki, sabah müharibə olsa gənc bilsin ki hara, niyə, kimlə vuruşmağa gedir. Düzdür, son illər bu sahədə təbliğat çoxdur. Heydər Əliyev Fondu tərəfindən görülən işləri xüsusi qeyd etmək lazımdır.
Bu gün kitab dövrü deyil, bu gün imic dövrüdür. İnsanlar hər şeyi PR ilə cəmiyyətə təqdim edir. İnformasiya müharibəsi yüksələn xəttlə inkişaf etməlidir.
Gülnar Məsimli: Aydın müəllimin dedikləri ilə təbii ki, razıyam, amma kitab erasının bitməsi ilə bağlı fikrini qəbul etmirəm. Ola bilər kitab oxuyanlarımız sayı azalıb, amma yox səviyyəsində deyil. Elektron inqilabını biz qəbul edirik. Və bunun qarşısını ala da bilmərik. Amma gəlin onu da qəbul edək ki, bu gün mən özüm də daxil olmaqla kitabı götürüb oxuyan insanların sayı az deyil. Ona görə də çap məhsullarının sıradan çıxması fikri ilə razı deyiləm.
Aydın Xan Əbilov: Bu gün oğlum mənə deyir ki, ata, jurnaldakı şəkli 2 barmağımla böyütməyə çalışıram. Təsəvvür edirsinimi? Yəni telefonlarda, planşetlərdəki kimi. Görün bu gün zəmanəmiz necə elektronlaşıb və biz hələ də kitab, çap məhsullarının ardınca gedirik. Amma elektron inqilabın olduğunu təkcə mən demirəm. Hələ 2 il bundan qabaq Amerika beyin mərkəzləri belə bir elan vermişdilər ki, 5 il sonra çap məhsulları tamam sıradan çıxacaq və hər şey elektronlaşacaq. Proqnozlar isə özünü doğruldur. Gəlin, qəbul edək ki, bu gün heç birimiz əllə məktub yazmırıq, hamımız sms, mail kimi yeni texnologiyaların imkanlarından istifadə edirik. Kitablarda da bu belədir.
Nazim Tapdıqoğlu: Təbii ki, deyilən bütün sözlərdə haqq var. 10 il öncə ilə indiki dövr müqayisə edilə bilməz. Bu gün Qarabağ düyünü hər birimizin dərd yüküdür. Bizim ən böyük arzumuz torpaqlarımıza qayıtmaqdır. Fərqi yoxdur sayt, kitab, qəzetlə. Biz dünyaya həqiqətimizi çatdırıb, istədiyimizə nail olmaq istəyirik. Amma bu prosesi sürətləndirməliyik. Çünki illər ötdükcə axı bizim ümidimiz də azalır. 10 il qabaq biz Qarabağa qayıtmağa daha ümidli idik, bu gün o ümid daha azdır. Biz bu düyünü açmamaqla gələcək nəsillərəin üzərinə yük qoyub getmiş oluruq. Bu gün ermənilər hər şeyi özünükünləşdirmək bir yana, bu “həqiqət”lərə insanları inandırmağı bacarırlar. Zori Balayan və başqaları cürbəcür “əsər”lər nəşr edirlər.
Fuad Babayev: Bəs bizim dünya auditoriyasına çıxmaq üçün kitablarımız varmı? Onların keyfiyyəti hər hansı əcnəbinin oxuya, araşdıra biləcəyi formada hazırlanırmı?
Nazim Tapdıqoğlu: Təəssüf ki, bu gün hətta Qarabağı tanımayan adamlar belə Qarabağ haqqında kitab, monoqrafiyalar yazır. Çox yaxşı olardı ki, bir təşəbbüs irəli sürülsün Qarabağ haqqında nəfis şəkildə, daha müasir formada kitablarımız hazırlansın. Bu haqda dəyirmi masalar, söhbətlər aparılmalı və siz dediyiniz kimi dünya səviyyəsinə, müasir standartlara uyğun kitablarımız nəşr edilməlidir.
Fuad Babayev: Yəni yoxdur hazırda belə kitablarımız?
Nazim Tapdıq oğlu: Yox dərəcəsindədir hər halda. Düşünürəm ki, bəlkə də bunun səbəbi bu sahədə olan maliyyə azlığındadır. Həm də mütəxəssis qıtlığı var bizdə.
Aydın Xan Əbilov: Əslində mən bayaqdan kağız məhsullarını tənqid edir, elektron varianta isə üstünlük verirəm. Amma bu gün bizim kitablarımız içində belə deyim super məlumatlar olsa kim o kitabdan imtina edər? Naşirmi yoxsa mənim kimi oxucumu? Yoxdur deməli. Qoy olsun belə kitablar biz də onu elektron formada yeləşdirək saytlarımıza. Sabah kimsə bir xarici konfransa gedəndə və Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ haqqında bir kitab adı istəyəndə biz ona saytımızın adını və ya linkini rahatlıqla verə bilək. Yoxdur belə kitablarımız deməli. Qarabağla bağlı oyunlar, kliplər, sosial çarxlar olmalıdır. Sosial şəbəkələrdə oturan insanları maraqlandırmaq lazımdır. Mətn dövrü keçib daha. Çalışmaq lazımdır ki, görüntü ilə bağlı yeniliklər edək. Gəlin, sorğu aparaq ki, əlində telefon olan gənclərin neçəsi sosial şəbəkədə yazışır, neçəsi oyun oynayır, neçəsi isə kitab oxuyur. Məlum olacaq ki, kitab oxuyanların sayı yox dərəcəsindədir. Amma eyni sorğunu Rusiya və ya başqa ölkədə aparsaq görərik ki, böyük əksəriyyət əlində ağıllı telefonlarda kitab oxuyur. Deməli, bizim gəncləri mətnlə maraqlandırmaq çətindir. Ona görə də görüntü ilə Dağlıq Qarabağ məsələsini gündəmə gətirib PR aparmaq lazımdır.
Nazim Tapdıqoğlu: Mən elektron kitabların, məlumatların əlehinə deyiləm, amma internetdə yazılanlar da düz olmur axı… Səhv məlumatlar yeləşdirirlər. Adam baxır əziyyətinə heyfi gəlir ki, bu məlumatı əldə etmək üçün necə əziyyət çəkmişəm, amma nəticədə yalnış informasiyalar yazılır.
Aydın Xan Əbilov: Nazim müəllim, günah sizdədir. Bizə düz məlumat verin düz də məlumat qoyaq. Məsələn, sizin işğal altında olan rayonlarımızın hər biri ilə bağlı kitabınız var. Siz onu internetə bir cümlə ilə yerləşdirin ki, biz də belə bir kitabın olduğundan xəbərdar olub, onları kitab halında internetə yeləşdirə bilək.
Nazim Tapdıqoğlu: Mən öhdəmə düşən işi görmüşəm, yəni araşdırmışam məlumatları və həmin məlumatları birləşdirib onlardan kitab nəşr etmişəm. Onlarla, yüzlərlə ziyalıya paylanıb bu kitablar.
Fuad Babayev: Məncə, problem bizim özümüzdədir. Belə kitabları tanımırıq və internetə yerləşdirmirik. Çünki Nazim müəllim kimi adamların işi onu internetə yerləşdirmək deyil…
Aydın Xan Əbilov: Razıyam. Bizdə, cəmiyyətdədir problem. Amma Nazim müəllim dedi ki, biz belə tarixi kitabları yaşlı nəsilə, ziyalıllara hədiyyə etmişik. Nəzərə almaq lazımdır ki, yaşlı nəslin internetə çıxışı olmur əksər vaxtlarda isə gənclərin bu kitablardan xəbəri olmur. Ona görə də belə bir vəziyyət yaranır. Kitablarımız var, amma xəbərimiz yox.
Qədir Nəsirov: Biz bayaqdan elektron, yoxsa kağız məhsullun daha funksional olduğunu müqayisə edirik. Məncə biz kağız məhsulları dəfn etməyə tələsməli deyilik. Burada həm də tarixi qoruma və gələcək nəsillərə ötürmə məsələsini nəzərə almaq lazımdır.
Məsələn mən, “Qarabağın səsi” qəzetini Respublika kitabxanasına göndərirəm. Oradan bir kitabxanaçı mənə zəng etmişdi və təşəkkürünü bildirirdi. Həmin kitabxanaçı dedi ki, 100 il sonra biz olmayacağıq, amma bu qəzet kitabxanada qalmış olacaq. Yəni kağız məhsulları qorumaq olur.
Nazim Tapdıqoğlu: Bu yaxınlarda televiziyada gördüm. Neçə illərdir demək istədiyimi Qənirə Paşayeva demiş oldu. O dedi ki, niyə Bakı şəhərində bizim işğal tariximizlə bağlı stendlərə, tablolara rast gəlmirəm? Düz deyir, yoxdur. Amma biz müharibə vəziyyətində yaşayan bir ölkəyik, bizdə bu qan yaddaşı formasında hər yerdə olmalıdır. Mən neçə illər ərzində, çox böyük əziyyətlə cəmi 1 vərəqdən ibarət belə bir yaddaşça hazırlamışam. Kim istəsə verə də bilərəm ki, istifadə etsin. Hətta bizim televiziyalara da vermişəm. Bəzən titrlərdə səhvlər də gedir. Biz belə şeylərdə diqqətli olmalıyıq. Özümüz səhv ediriksə başqasından inciməli deyilik.
Aydın Xan Əbilov: Məncə biz bütün kitab və nəşrlərimizi insanlarımızı qəbul etmək istədiyi formada etməliyik. Bizdə aylıq, illik dövriyyəsi milyonlarla manat civarında olan şirkətlər var. Məsələn, niyə o şirkətlərimiz reklam sms-ləri göndərəndə, həm də Qarabağlı bağlı belə sms-lər göndərməsinlər və insanların yaddaşını bir sms-lə də olsa da yeniləməsinlər? Formatı düzgün müəyyən etsək müsbət nəticələrə nail ola bilərik.
Fuad Babayev: Çox maraqlı oldu söhbətimiz. Ümid edirəm ki, oxucular da bu söhbətdən Aynur xanımın hazırlayacağı yazını maraqla oxuyacaqlar. Dəvətimizi qəbul edib gəldiyiniz, söhbətdə aktiv iştirak etdiyiniz üçün hər birinizə minnətdaram!
Hazırladı: Aynur Hüseynova
1905.az
Material 20.09.2014-cü ildə 1905.az portalında dərc edilib.