AŞPA-nın yanvar sessiyasında “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinləri qəsdən sudan məhrum edilir” adlı 2085 (2016) Qətnaməsi qəbul edildikdən sonra Ermənistan siyasi mühitində yaranmış isteriya vəziyyəti uzun müddət səngimək bilmirdi. Bu ölkənin siyasi elitasının müxtəlif səviyyəli nümayəndələri istənilən fürsətdən istifadə edib, Ermənistan KİV-ində Azərbaycan tərəfinə, qeyd edilən qətnaməni dəstəkləmiş AŞPA üzvlərinə, bu qətnaməyə istinad edən hər kəsə, o cümlədən AŞPA rəhbərlərinə qarşı böhtanlarla dolu və təhqiredici ifadələr işlətməkdən belə çəkinmirdilər.

Bu dəfə 2016-cı ilin əvvəlindən AŞPA-nın yeni prezidenti olmuş Pedro Aqramunt Ermənistanın “həqiqət carçılarının” hədəfinə tuş gəlmişdi. Belə ki, cənab Aqramunt 2016-cı ilin fevral ayında Avropa Şurası Nümayəndələr Komitəsində çıxışı və martın əvvəlində Bakıya rəsmi səfəri zamanı Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğal edilməsini, Ermənistanın 20 ildən artıq müddət ərzində beynəlxalq normaları pozaraq Dağlıq Qarabağı və 7 ətraf rayonu işğal altında saxlaması faktını açıq şəkildə bəyan etmişdi. AŞPA Prezidentinin bu çıxışlarından sonra Ermənistan mediasında “AŞPA Prezidentinin öz vəzifəsindən xəbərsiz” olduğu bildirilmişdi. Cənab Aqramunt “Azərbaycanın maraqlarına xidmət edən” adlandırılmış və onun ünvanına heç bir əsas olmadan təhqiredici ifadələr işlədilmişdi.

Məntiqi sual ortaya çıxır: Nə üçün Ermənistan rəsmiləri, siyasətçiləri cənab Aqramuntun bu çıxışlarını hədsiz dərəcədə qəzəblə qarşılayırdılar?!

Məsələ burasındadır ki, AŞPA Prezidenti Pedro Aqramunt 2085 (2016) saylı Qətnamədə təsbit edilmiş “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər işğal edilmiş əraziləri” ifadəsindən dəfələrlə istifadə etməklə, Ermənistanın beynəlxalq səviyyədə “toxunulmazlıq” limitinin tükəndiyini bildirdi. Bununla da 90-cı illərdən indiyədək Ermənistanın işğalçı dövlət kimi tanınmasının qarşısını almağa yönəlmiş siyasətin iflasa uğradığını bəyan etmiş oldu. Bu, Ermənistan tərəfini təlaşa salan və onları narahat edən ən ciddi məsələlərdən biri idi. Bundan əlavə, beynəlxalq qurumların rəhbərləri və yüksək səviyyəli səlahiyyətliləri sırasından ilk dəfə olaraq AŞPA prezidenti Pedro Aqramunt Ermənistanın Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər ərazilərini işğal etməsini rəsmi şəkildə ictimaiyyət qarşısında ifadə etmişdi. Məhz bu səbəbdən o, Ermənistan hakimiyyətinin, mediasının və siyasətçilərinin qəzəbinə tuş gəlmişdi.

Ermənistan tərəfi AŞPA-da işğal faktını özündə təsbit edən sənədin qəbul edilməsini ATƏT-in Minsk Qrupunun fəaliyyətinə xələl gətirdiyini və problemlə yalnız Minsk Qrupunun məşğul olmalı olduğunu bildirir. Çünki ATƏT-in Minsk Qrupunun 25 il ərzində problemin həlli istiqamətində heç bir irəliləyiş əldə etməməsi, Ermənistanın işğalçı siyasətini “Dağlıq Qarabağ münaqişəsi” adı altında gizlətməsi birbaşa Ermənistanın maraqlarına xidmət edir.

Ermənistan tərəfi yeri gəldi-gəlmədi problemin sülh yolu ilə həll edilməli olduğunu və AŞPA-da qətnamə qəbul edilməsinin sülh prosesinə maneçilik törətdiyini bildirir. Çünki işğala son qoyulmasına, işğalçı Ermənistanın silahlı qüvvələrinin işğal zonasından geri çəkilməsinə çağıran bu sənədin problemin sülh yolu ilə həllinə mane olmadığını etiraf etmək onların uzunmüddətli strategiyalarını məhv edə bilər. Halbuki 2085 (2016) saylı Qətnamə problemin sülh yolu ilə həllinə bir töhfədir.

Nəhayət, Ermənistana işğalçı damğasının vurulması bu ölkəni təlaş içərisində saxlayırdı. Bu ölkənin rəsmi təmsilçiləri hər vəchlə öz işğalçılıq əməllərini gizlətmək üçün “Dağlıq Qarabağ münaqişəsi” ifadəsinin saxlanılmasına və “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər işğal edilmiş əraziləri” ifadəsinin gecikmiş də olsa, ictimai-siyasi, elmi dövriyyədə öz təsdiqini tapmasının qarşısını almağa çalışırlar.

Ümumiyyətlə, son illər Azərbaycanın xarici siyasətdə, xüsusilə də beynəlxalq təşkilatlarda müxtəlif məsələlərlə bağlı qazandığı uğurlar erməni lobbisinin və digər anti-Azərbaycan qüvvələrin dərin təşvişinə səbəb olub. Bu uğurlar əsasən 2 məsələ – qondarma insan hüquqları pozuntuları, siyasi məhbus məsələləri ilə təyziq göstərilməsi cəhdlərinin iflasa uğraması və Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər 7 rayonunun davam edən işğalı ilə bağlı qətnamələrin qəbuludur. Əgər əldə edilən uğurun göstəricilərindən biri AŞPA üzvlərinin mütləq əksəriyyətinin 2013-cü ildə Kristof Ştrasserin “Azərbaycanda siyasi məhbusların izlənilməsi” adlı məruzəsinin əleyhinə səs verməsi idisə, digəri Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğalı faktının qəbul edilmiş müxtəlif sənədlərin müddəalarında ehtiva edilməsindən ibarət idi. Bu istiqamətdə qəbul edilmiş son sənəd Bosniya və Herseqovinadan deputat Milisa Markoviçin müəllifi olduğu “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinləri qəsdən sudan məhrum edilir” adlı 2085 (2016) saylı Qətnamə idi. Qətnamədə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər ərazilərinin Ermənistan dövləti tərəfindən işğal edilməsi faktı təsdiqlənir, Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğal bölgəsindən dərhal geri çəkilməsi tələb edilir. Sənəddə həmçinin Ermənistanın Azərbaycana qarşı qəsdən törətdiyi ekoloji böhranın ekoloji təcavüz olduğu vurğulanır, Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində yerləşən Sərsəng su anbarının hazırki durumunun humanitar fəlakətlə nəticələnəcəyi bildirilir. Qətnamədə, bütövlüklə, Azərbaycan ərazilərinin işğalına və onun nəticələrinə görə Ermənistanın məsuliyyət daşıdığı birmənalı şəkildə təsbit edilir.

Bu uğurları şübhə altına almaq üçün erməni lobbisi və digər anti-Azərbaycan qüvvələr “kürü diplomatiyası” adı altında qondarma araşdırmalar uyduraraq bütün uğurların kökündə avropalı deputatların rüşvət almalarını iddia edirlər. Çox təəssüf ki, ermənipərəst və anti-Azərbaycan qüvvələrin güclü olduğu dövlətlərdə bu məsələ mətbuatda da yer almağa başlayırdı.

Bununla bağlı İtaliyanın erməni lobbisinin təsiri altında olan mətbuatı və televiziya verilişləri səfərbər edilmişdi. Onlardan biri də “Rai 3” telekanalında yayımlanan “Report” verilişi idi. Bu verilişin aparıcısı Milena Gabanelli mütəmadi olaraq Azərbaycan əleyinə fəaliyyətlə məşğul olmuşdu, Ermənistana və işğal altında olan Azərbaycan ərazilərinə qeyri-qanuni səfər edən erməni tərəfindən müsahibələr götürmüşdü, Azərbaycan tərəfindən heç bir müsahibə almadan Azərbaycana dair qərəzli və haqsız reportaj hazırlamışdı. Bu verilişdə ekspert qismində iştirak edənlərin də əksəriyyəti ermənilər olmuşdu.

Sonradan “Report” verilişinin aparıcısı Milena Gabanelli mütəmadi olaraq qərəzli, kəskin və haqsız fikirlərə yol verdiyinə görə onun müəllifi olduğu veriliş bağlanmış, hətta kanala və verilişə qarşı 300 milyon avroluq məhkəmə iddialarının olduğu də üzə çıxmışdı. Məlum olmuşdu ki, verilişdə ayrı-ayrı şəxslər barəsində qərəzli və böhtan xarakterli məlumatlar yaydığına görə, “Report” verilişi və “Rai 3” telekanalına qarşı müxtəlif vaxtlarda məhkəmədə külli miqdarda təzminat iddiaları qaldırılıb.

Ermənilərin Azərbaycana qarşı genişmiqyaslı təxribatları davam etməkdədir. 2085 (2016) saylı “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinləri qəsdən sudan məhrum edilir” adlı Qətnamənin müəllifi Milisa Markoviç də müxtəlif təzyiqlərə və qarayaxma kampaniyasına məruz qalmışdı. Belə ki, 2016-cı ilin son aylarında Bosniya və Herseqovina mətbuatının verdiyi məlumata əsasən ölkə parlamentinə və mətbuatına anonim məktub daxil olub. Məktubda iddia edilirdi ki, 2016-cı ilin əvvəlində AŞPA-da qəbul edilmiş 2085 saylı Qətnamənin hazırlanması dövründə qətnamənin müəllifi deputat Milisa Markoviç erməni tərəfi ilə əməkdaşlıq etməyib və ermənilər üçün tam qərəzli olan bir mətn hazırlayıb. Məktubda xanım Markoviç bu qətnaməni rüşvət müqabilində hazırlamaqda birbaşa ittiham edilirdi.

Qeyd edilməlidir ki, məktub müəllifi məqsədyönlü şəkildə ölkə parlamentarilərini və ictimaiyyətini aldatmağa çalışmışdı. Belə ki, 2085 saylı Qətnamə hazırlanarkən Ermənistan tərəfi məruzəçinin və AŞPA rəhbərliyinin təkidlərinə baxmayaraq, məruzəçi ilə əməkdaşlıqdan imtina etmişdi. Məhz bu səbəbdən həmin qətnamənin 8-ci bəndində vurğulanırdı ki, “Assambleya Ermənistan parlament nümayəndə heyətinin və Ermənistan hakimiyyətinin bu məsələyə dair məruzənin hazırlanmasında əməkdaşlıq etməməsini qəti pisləyir. Assambleya belə rəftarı Avropa Şurasının tamhüquqlu üzvü olan bir ölkənin öhdəlik və vəzifələrinə zidd hesab edir”.

Bosniya və Herseqovina parlamentinə göndərilən anonim məktub dərhal ictimaiyyətə ötürülmüş və Bosniya parlamentinin deputatı Mladen Bosiç tərəfindən təbliğ edilmişdi. Mladen Bosiç bu məktubla bağlı hər yerdə müsahibələr verərək erməni nümayəndə heyəti ilə görüşdüyünü və eyni ittihamları eşitdiyini demişdi, xanım Markoviçi bir xristian kimi ermənilərin əleyhinə olan sənəd hazırlamaqda ittiham etmişdi.

Xanım Markoviç isə yerli mətbuata verdiyi müsahibəsində bildirmişdi ki, araşdırma apardığını və məktubun müəllifinin ermənilər deyil, Bosniya və Herseqovinanın AŞPA yanında daimi nümayəndəliyinin səfiri Predraq Qrqiç olduğunu aşkar edib. Mətbuatın verdiyi məlumata əsasən, xanım Markoviç dərhal səfirlə əlaqə saxlamış, o əvvəl bunu inkar etsə də, sonradan məktubu Mladen Bosiçin xahişi ilə yazdığını etiraf etmişdi. Predraq Qrqiç eyni zamanda bu məktubun ictimaiyyətə verilmək üçün nəzərdə tutulmadığını və sırf Bosiçi məlumatlandırmaq üçün hazırlandığını bildirmişdi.

Bosniya və Herseqovina KİV-lərində yayımlanan məlumatlara əsasən, keçmiş məruzəçi Markoviç həm bu ölkənin AŞPA-da nümayəndə heyətinin rəhbəri Bosiçi, həm də səfir Qrqiçi məhkəməyə vermiş və bu barədə bütün mətbuat orqanlarını məlumatlandırmışdı. Hadisələrin gedişindən ciddi narahat olan səfir Qrqiç ölkə KİV-lərinə müraciət edərək, deputat Mladen Bosiçin onu aldatdığını, onun məktubunun mətbuata verilməsinin ucuz və məsuliyyətsiz bir hərəkət olduğunu bildirmişdi. Yerli mətbuat eyni zamanda bildirirdi ki, Qrqiçin bu bəyanatından sonra Mladen Bosiç jurnalistlərin zənglərinə cavab vermir.

Beləliklə, ermənilərin ölkəmizə qarşı növbəti təxribatı müxtəlif müstəvilərdə və müxtəlif kontekstlərdə davam etdirilirdi…

Lakin Ermənistan hakimiyyəti hər iki qətnamənin qarşısını almaq üçün 2015-ci ilin dekabr ayından başlayaraq bütün səylərini səfərbər etmişdi. Ermənistan Prezidenti Serj Sarkisyan 15 dekabr 2015-ci ildə Avropa Xalq Partiyasının (EPP) prezidenti Daula məktub göndərib, “AŞPA-nın qış sessiyasının gündəliyinə salınmış (25-29 yanvar 2016-cı il) iki qətnaməyə – “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və işğal olunmuş digər ərazilərində zorakılığın artması” və “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinləri qəsdən sudan məhrum edilir” sənədlərinə diqqətinizi yönəltmək” istədiyini bildirirdi. Sarkisyan qətnamələrin adlarının “onların qərəzli və təhlükəli xarakterindən xəbər” verdiyini iddia edir və riyakarcasına yazırdı ki, “hər iki qətnamə AŞPA-nın Siyasi Komitəsi və Sosial Komitəsi tərəfindən AŞPA-nın Prosedur Qaydaları və AŞPA məruzəçilərinin Davranış Kodeksinə zidd olaraq qəbul edilmişdir: Ermənistana və/və ya Dağlıq Qarabağa faktaraşdırıcı missiya göndərilməmişdir”. O, məktubda qətnamə layihələrinin “davam edən Dağlıq Qarabağ sülh prosesinə yeni dil təqdim” etdiyini, “bunun isə yeganə razılaşdırılmış danışıqlar formatı olan ATƏT-in Minsk Qrupu həmsədrlərinin (Fransa, ABŞ, Rusiya) istifadə etdiyi terminologiyaya zidd” olduğunu iddia edirdi. Sarkisyan sonda EPP Prezidenti Dauldan “AŞPA-da təmsil olunan EPP üzvlərinə yuxarıdakı sənədlərin kəskin destruktiv xarakteri barədə məlumat” verməyi və “onları Assambleyanın 26 yanvar iclasında həmin sənədlərin qəbulunu rədd etmələrini təşviq” etməyi xahiş edirdi.

EPP Prezidenti Daul, Ermənistan Prezidenti Sarkisyanın xahişini nəzərə alaraq, səsvermədən 1 gün əvvəl bütün EPP üzvlərini açıq şəkildə məruzə layihəsinin əleyhinə səs verməyə çağırdı: “…Bu gün dünyada olduqca çox münaqişələr var. Gəlin həmin münaqişələrin həlli üzrə beynəlxalq xüsusi qrupların fəaliyyətinə müdaxilə etməyək və bu qruplardan biri Minsk Qrupudur.”

Eyni zamanda, qeyd edilməlidir ki, Fransanın AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin rəhbəri Rene Ruke 14 yanvar 2016-cı ildə AŞPA-da milli nümayəndə heyətlərinin rəhbərlərinə və AŞPA Prezidenti Ann Brassörə məktub göndərərək “Robert Volterin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair məruzəsini böyük təəssüf hissi ilə” oxuduğunu bildirdi. Rene Ruke məktubda “məruzənin tamamilə tarixi aspektə söykənməməsi”ndən təəccübləndiyini qeyd edirdi. O bölgənin tarixi ilə bağlı tam diletant səviyyəsində mülahizələr yürüdürdü və yazırdı ki, “adi münaqişə deyil, böyük bir tarixin bir hissəsidir və bu səbəbdən izahat vermədən, sanki məsələ 1990-cı illərin əvvəllərində başlayıbmış kimi, Azərbaycanın “işğal edilmiş əraziləri”ndən danışmaq olmaz”. O, Ermənistana qarşı başqa bir məruzənin də gündəlikdə olduğunu diqqətə çatdırır və bu məruzələrin qəbul edilməsinin AŞPA-nm etibarlı qurum olmasını şübhə altına alacağını vurğulayırdı.

Bundan əlavə, Ermənistan rəhbərləri üzv dövlətlərin prezidentləri, baş nazirləri və xarici işlər nazirləri ilə danışıqlar apararaq, AŞPA-da milli nümayəndə heyətlərinin qeyd edilən qətnamənin əksinə səs vermələrini tələb etmişdilər.

• -Ermənistan XİN öz nümayəndələrini 2016-cı ilin yanvar ayından üzv ölkələrə ezam etmiş, həmin ölkələrin nümayəndə heyətlərini qətnaməni dəstəkləməkdən çəkindirmək üçün müxtəlif təlimatlar vermişdi.
• -Erməni kilsəsinin rəsmi nümayəndələri həmin ölkələrin nümayəndə heyətindən qətnamələrə qarşı çıxmağı tələb etmişdilər.
• -Ermənistanda və onun işğal altında saxladığı ərazilərdə yaratdığı qondarma “DQR”-də fəaliyyət göstərən QHT-lər, o cümlədən Bratislavada yerləşən “Avropa Erməni Assosiasiyaları Forumu” adlı qurumun prezidenti kütləvi şəkildə AŞPA üzvlərinə məktublar göndərərək, onlara bu qətnamələri dəstəkləməkdən çəkinməyi “məsləhət” görmüşdülər.
• -Ermənistan hakimiyyəti AŞPA-nın üzv ölkələrinin tanınmış ictimai, siyasi və mədəniyyət xadimləri ilə intensiv əlaqələr quraraq, onların AŞPA üzvlərinə təsir etmələri istiqamətində işlər aparmışdılar.
• -Ermənistan parlamentinin üzvləri Levon Zurabyan AŞPA-da ALDE Qrupunun üzvlərinə, Armen Rüstəmyan isə Sosialistlər (SOC) qrupunun üzvlərinə məktub göndərərək, onları Assambleyanın 26 yanvar sessiyasında həmin qətnamələrin əleyhinə səs verməyə çağırırdılar.

Ermənistan dövlətinin səyləri nəticəsində sessiya ərəfəsində bir çox üzv ölkələrin xarici işlər nazirləri və digər ali rütbəli səlahiyyətliləri öz nümayəndə heyətlərinin üzvlərinə göstəriş verərək, onları məruzənin əksinə səs verməyə çağırmışdılar.

Sessiya ərəfəsi və sessiya günləri Strasburqda Ermənistan parlamentinin spikeri, hakimiyyət nümayəndələri, nümayəndə heyətlərinin rəhbərləri ilə gizli görüşlər keçirir, Ermənistan QHT-ləri gərgin təbliğat işləri aparır, deputatlara bu məruzələrin əksinə səs vermək üçün müxtəlif təzyiqlər göstərirdilər. Sessiya dövründə çoxsaylı Ermənistan diplomatları AŞPA üzvlərini nəzarətdə saxlamaq üçün Parlament Assambleyasının binasının ətrafında gəzinirdilər.

Qeyd edilməlidir ki, səsvermə ərəfəsində Ermənistan nümayəndə heyəti və ermənipərəst deputatlar tərəfindən Robert Volterin “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər işğal olunmuş ərazilərində zorakılığın artması” məruzəsinə heç bir düzəliş təklifi irəli sürülməmişdi. Volterin məruzəsinə heç bir düzəliş təklifi irəli sürməməkdə əsas və yeganə məqsəd bu məruzənin qəbul edilməməsinə və birdəfəlik gündəlikdən çıxarılmasına nail olmaq idi. Bununla belə, Ermənistan tərəfi və anti-Azərbaycan qüvvələr hər iki məruzənin qarşısını almağa çalışsalar da, əsas hədəf kimi Robert Volterin “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər işğal olunmuş ərazilərində zorakılığın artması” məruzəsinin qarşısının alınmasını seçmişdi.

Nəhayət, bu səylər nəticəsində AŞPA-nın 26 yanvar 2016-cı il tarixli plenar iclasında Robert Volterin “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər işğal olunmuş ərazilərində zorakılığın artması” məruzəsi səsverməyə çıxarıldı və səsvermə zamanı 66 lehinə, 70 əleyhinə və 45 səs bitərəf olmaqla, cəmi 4 səs fərqi ilə qəbul edilmədi.

Assambleya bu qərarı qəbul etməklə öz qurumu olan Siyasi Məsələlər Komitəsinə və problemlə bağlı özünün əvvəlki qərarlarına hörmətsizlik nümayiş etdirdi. Bundan əlavə, AŞPA açıq-aşkar olaraq tək özünün deyil, eyni-zamanda digər beynəlxalq qurumların, o cümlədən BMT Təhlükəsizlik Şurasının və Baş Assambleyasının, Avropa Parlamentinin, ATƏT PA-nın Azərbaycan ərazilərinin işğalını ehtiva edən qərar və qətnamələrinə hörmətsizlik nümayiş etdirmiş oldu.

Həmin gün AŞPA-nın 26 yanvar 2016-cı il tarixli plenar iclasında bosniya və herseqovinalı deputat Milisa Markoviçin hazırladığı “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinlərinin qəsdən sudan məhrum edilməsi” məruzəsi lehinə 98, əleyhinə 71 və bitərəf 40 səs olmaqla qəbul edildi. Ermənistan nümayəndə heyəti və ermənipərəst deputatlar Markoviçin məruzəsinə 21 düzəliş təklifi irəli sürsə də, bu məruzə cüzi düzəlişlər edilməklə qəbul edildi.

Ermənistan tərəfi bütün səylərini toplayaraq, bu məruzənin də qarşısının alınmasına çalışırdı və ümid edirdi ki, AŞPA üzvləri Robert Volterin məruzəsi kimi, Milisa Markoviçin də məruzəsinin əksinə səs verəcəklər. Lakin həmin gün qısa bir müddətdən sonra AŞPA xanım Markoviçin “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinlərinin qəsdən sudan məhrum edilməsi” adlı məruzəsi əsasında 2085 (2016) saylı Qətnamə qəbul etdi. Bu qətnamədə çox mühüm müddəalar öz əksini tapmışdı. Xüsusi əhəmiyyət kəsb edən bu müddəalarda:

• -Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər ətraf ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğal edilməsi və indiyədək işğal altında saxlanması vurğulanmış;
• -Ermənistanın silahlı qüvvələrinin işğal bölgəsindən dərhal geri çəkilməsi tələb edilmiş;
• -Azərbaycanın Ermənistan işğalı altındakı ərazilərində yerləşən Sərsəng su anbarında 20 ildən artıq müddətdə baxımsızlığın xeyli sayda insan itkisi və mümkün yeni humanitar böhranla müşayiət olunan böyük fəlakətlə nəticələnə biləcəyi vurğulanmış;
• -Təcavüzkar dövlətin sudan silah kimi istifadə etməsi pislənmiş, “qəsdən süni ekoloji böhranın yaradılması “ekoloji təcavüz” hesab edilmiş;
• -Ermənistan hakimiyyətinin su ehtiyatlarından münaqişə tərəflərinin yalnız birinin xeyrinə siyasi təsir, yaxud təzyiq vasitəsi kimi istifadə etməsini dayandırması tələb edilmişdir.

Beləliklə, AŞPA 2085 (2016) saylı Qətnaməni qəbul etməklə, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər qonşu ərazilərinin məhz Ermənistan dövləti tərəfindən işğalını aydın şəkildə bəyan etdi. Eyni zamanda, AŞPA Sərsəng su anbarının səbəb olacağı humanitar və ekoloji fəlakətə görə məsuliyyəti birmənalı olaraq Ermənistan dövlətinin üzərinə qoydu.

Bundan əlavə, qeyd edilməlidir ki, AŞPA-da qəbul edilmiş 2085 (2016) saylı “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinlərinin qəsdən sudan məhrum edilməsi” adlı Qətnaməni Azərbaycanın işğal altında qalmış strateji obyekti olan Sərsəng su anbarına dair beynəlxalq təşkilatlarda qəbul edilmiş ilk rəsmi sənəddir. Bütövlükdə, bu sənəd Ermənistanın işğalçı siyasətinin mahiyyətini bir daha təsdiqləyir, Ermənistanın işğalı nəticəsində bölgədə yaranmış vəziyyətlə dünya ictimaiyyətini məlumatlandırır, danışıqlarda Azərbaycanın mövqeyini gücləndirir, beynəlxalq aləmdə Ermənistana siyasi təzyiqlərin artırılması üçün Azərbaycanın imkanlarının genişləndirilməsinə xidmət edir.

Ermənistan tərəfi hər vəchlə məruzələrin hazırlanmasının, Komitələrdə müzakirəyə çıxarılmasının qarşısını almağa çalışırdı. Bunun üçün Ermənistan rəsmiləri, prezident və xarici işlər naziri səviyyəsində, AŞPA üzvü olan ölkələrin dövlət və hökumət başçılarına zənglər etmişdilər. Ermənistanın Avropa ölkələrindəki səfirliklərinin əməkdaşları AŞPA üzvləri ilə görüşərək, onları məruzəni dəstəkləməmək üçün ələ almağa çalışmışdılar. Onlar məruzəçilərin faktaraşdırıcı missiya ilə Dağlıq Qarabağa və Sərsəng su anbarının yerləşdiyi əraziyə səfər etməməsini əsas gətirərək məruzələrin gündəlikdən çıxarılmalarını tələb edirdilər.

AŞPA-nın Siyasi Məsələlər Komitəsinin 4 noyabr 2015-ci il tarixində Parisdə keçirilən iclasında məruzəçi Robert Volterin “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər işğal olunmuş ərazilərində gərginliyin artmasına dair” hazırladığı məruzə müzakirə edildi. Məruzədə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğal edilməsi və iyirmi ildən art;q müddət ərzində işğal altında saxlanılması öz əksini tapmışdı. Sənəddə BMT Təhlükəsizlik Şurasının Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad edilməsini tələb edən qətnamələri xatırladılırdı. Eyni zamanda, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin “Çıraqov və digərləri Ermənistana qarşı” işinə dair 16 iyun 2015-ci il tarixli qərarında Ermənistanın Dağlıq Qarabağ və ətraf ərazilərə nəzarət etməsinin sübuta yetirildiyi qeyd edilirdi. Sənəddə girov götürülmüş D.Əsgərov və Ş.Quliyevin Dağlıq Qarabağın tanınmamış “məhkəmələri” tərəfindən qanunsuz məhkum edildiyi bildirilirdi.

Qeyd edilməlidir ki, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi “Çıraqov və digərləri Ermənistana qarşı” işinə dair 16 iyun 2015-ci il tarixli qərarında Ermənistan hökumətinin Dağlıq Qarabağ və ətraf ərazilərə faktiki nəzarət etməsini vurğulayır. Qərarda Dağlıq Qarabağda və ətraf rayonlarda baş verən insan hüquqları pozuntularına görə beynəlxalq-hüquqi məsuliyyətin Ermənistanın üzərinə düşməsi öz təsdiqini tapıb. Məhkəmə bildirir ki, “Ermənistan hərbi iştirak vasitəsilə və hərbi avadanlıq və təcrübəni təmin etməklə, hələ ilk gündən Dağlıq Qa­rabağ münaqişəsində əhəmiyyətli dərəcədə rola malik olub. Ermənistanın hərbi dəstəyi sözügedən ərazilərə nəzarət üçün həlledici olaraq qalıb”.

Bununla belə Robert Volterin “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər işğal olunmuş ərazilərində gərginliyin artmasına dair” məruzəsinə 3 düzəliş irəli sürülmüşdü. Bu düzəlişlərdən biri məruzənin 4-cü bəndində “…Dağlıq Qarabağ regionuna dair münaqişə hələ də həll edilməmişdir” ifadəsinin “… Azərbaycanın işğal olunmuş əraziləri hələ də işğaldan azad edilməmişdir” ifadəsi ilə əvəz edilməsini ehtiva edirdi. İkinci düzəlişdə isə, D.Əsgərov və Ş.Quliyevin qeyd-şərtsiz azadlığa buraxılması ilə bağlı “…işğalçı qüvvə olan Ermənistanın dərhal azad etməsini təmin etməyə çağırır” ifadəsi təklif edilmişdi. Nəhayət, 3-cü düzəlişdə Ermənistan hakimiyyətinin məruzəçi ilə əməkdaşlıqdan imtina etməsinə “təəssüflənir” ifadəsinin “qətiyyətlə pisləyir” ifadəsi ilə əvəzlənməsi təklif edilirdi.

Əvvəlcədən aydın idi ki, Ermənistan nümayəndə heyəti və ermənipərəst qüvvələr Komitə iclasında qeyd edilən məruzənin qəbul edilməsinin qarşısını almaq üçün təxribat tərkibli müxtəlif vasitə və metodlardan istifadə edəcəklər. Ermənistan tərəfinin məruzəçi ilə əməkdaşlıqdan imtina etməsi bunu sübuta yetirdi. Bundan əlavə, işğalçı Ermənistanın kütləvi informasiya vasitələri Komitənin 4 noyabrda Parisdə keçiriləcək iclası ərəfəsində məruzədə çoxsaylı anti-erməni müddəaların olması və məruzənin bütövlükdə Azərbaycan yönümlü xarakter daşıdığı barədə materiallar dərc etmişdi. Digər tərəfdən, müzakirələrdə Ermənistan nümayəndə heyətinin rəhbəri Naqdalyan, üzvlər Rustamyan və Karapetyan iştirak edirdi. Onlar inadkarlıqla riyakarlıq nümayiş etdirərək, məruzənin qəbul edilməsinin qarşısını almağa çalışırdılar. Onlar hətta bütövlüklə reallığı inkar edərək, həyasızcasına bu qətnamənin ləğv edilməsi və bir daha bu mövzuya qayıdılmaması təklifini irəli sürdülər. Erməni tərəfinin bu sərsəm təklifi səsə qoyuldu və 14 səs lehinə, 24 səs isə əleyhinə olmaqla rədd edildi.

Beləliklə, Ermənistan nümayəndə heyətinin üzvlərinin bütün riyakarlıq və təxribatlarına baxmayaraq, Siyasi Məsələlər Komitəsi məruzənin qəbul edilməsi barədə qərar qəbul etdi. Vurğulanmalıdır ki, bizim təklif etdiyimiz hər 3 düzəliş qəbul edildi, Azərbaycanın maraqlarına zidd olan 3 düzəliş isə qəbul edilmədi. Məruzənin yekun qəbulu üçün növbəti və sonuncu mərhələ – Assambleyanın plenar iclası qalırdı və bizi burada da ciddi mübarizə gözlədiyini anlayırdıq.

Vurğulanmalıdır ki, Ermənistan tərəfi AŞPA Siyasi Məsələlər Komitəsinin 4 noyabr tarixli iclasında britaniyalı deputat Robert Volterin hazırladığı “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər işğal olunmuş ərazilərində gərginliyin artmasına dair” məruzə qəbul edildikdən sonra ciddi narahatlıq keçirməyə başladı. Bu narahatlıq təlaşı xatırladırdı. Vəziyyət o həddə çatdı ki, Ermənistan parlamentində məsələ ilə bağlı müzakirələr aparıldı, nümayəndə heyətindən bu qərarın qarşısını ala bilmədiklərinə görə nə ilə məşğul olmaları barədə hesabat tələb edildi. Maraqlısı odur ki, müzakirələrin sonunda parlamentin spikeri Qalust Saakyan bu uğursuzluğa görə günahkar axtarmamağa, AŞPA-nın 2016-cı il yanvar sessiyasında həmin qətnamənin qəbulunun qarşısını almaq üçün səfərbər olmağa çağırdı.

Qeyd edim ki, ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri 22 yanvar 2016-cı il tarixdə Vyanadan press-reliz yaymışdılar: ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri-Rusiya Federasiyasından İqor Popov, Amerika Birləşmiş Ştatlarından Ceyms Uorlik və Fransadan Pyer Andre Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin danışıqlar yolu ilə həll edilməsi cəhdlərini təqdir edir və sülh yolu ilə həllinə görə məsul olanlarla əməkdaşlıq etməyə hazırdır.

Biz başa düşürük ki, Avropa Şurası Parlament Assambleyası (AŞPA) yaxın gələcəkdə münaqişə ilə bağlı qətnamələr qəbul edə bilər və AŞPA və digər regional və beynəlxalq təşkilatlara xatırladırıq ki, Minsk Qrupu yeganə qəbul edilmiş danışıq formatı olaraq qalır. Biz AŞPA üzvlərinin göstərdiyi marağı yüksək qiymətləndiririk, lakin Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının Minsk Qrupunun mandatına xələl gətirəcək və ya davam edən danışıqları mürəkkəbləşdirə biləcək addımlar atmamağa çağırırıq.”

Beləliklə, aydın idi ki, Ermənistan tərəfi Sosial Məsələlər Komitəsinin iclasında da “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinlərinin qəsdən sudan məhrum edilməsi” adlı məruzənin qəbul edilməsinin qaşısını almaq üçün bütün vasitələrdən istifadə edəcək. Biz həmçinin Siyasi Məsələlər Komitəsinin iclasında Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər ərazilərinin işğalına dair məruzənin, ümumiyyətlə, gündəlikdən çıxarılmasına və bir daha bu məsələyə qayıdılmamasına dair təxribat xarakterli təklif irəli sürüldüyünü və bu təklifin səsvermə nəticəsində qəbul edilmədiyini unutmamışdıq. Analoji təklifin Sosial Məsələlər Komitəsinin iclasında da irəli sürülməsi gözlənilən idi.

Bundan əlavə, Azərbaycana qarşı qatı düşmən mövqeyi nümayiş etdirən Baş Katib Savitskinin rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən katibliyin də təxribat xarakterli “sürprizlər” etməsi real görünürdü. Ermənistan nümayəndə heyəti ilə bir mövqedən çıxış edən digər anti-Azərbaycan qüvvələrin birləşərək, öz məruzəsini geri götürməsi üçün Bosniya və Hersoqovinadan olan məruzəçi Militsa Markoviçə təsir göstərmələri də istisna edilmirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, həmin qüvvələrin Dağlıq Qarabağ və digər işğal edilmiş ərazilərə dair məruzəçi Robert Volterə təzyiqləri nəticəsiz qalmışdı. Zənnimizcə, bu məsələdə cənab Volterin Avropanın böyük təcrübəyə malik tanınmış siyasətçi olması və dünyanın aparıcı dövlətlərindən biri olan Birləşmiş Krallığın deputatı olması vacib rol oynadı. Lakin anlayırdıq ki, xanım Markoviç XX əsrin sonunda dövlət müstəqilliyi əldə etmiş kiçik dövlət olan Bosniya və Herseqovinadandır. Belə bir narahatlıq olmasına baxmayaraq, xanım Markoviçin müzakirələr zamanı obyektivlik və prinsipiallıq nümayiş etdirəcəyinə ümid edirdik.

Eyni zamanda qeyd edilməlidir ki, AŞPA Siyasi Məsələlər Komitəsində işğal edilmiş torpaqlarımızla bağlı qətnamə qəbul edildikdən sonra məğlubiyyət təlaşı yaşayan ermənilər 23 noyabr 2015-ci ildə Sosial Məsələlər Komitəsində Sərsəng su anbarına dair qətnamə layihəsinin də qəbul edilə biləcəyindən dərin təşvişə düşdülər. Onlar böhtan, yalan, iftira və sair bu kimi özlərinə xas olan yollarla öz riyakarlıqlarını həyata keçirməyə başladılar. Bütün bunlarla yanaşı onlar məruzəçiyə, onun təmsil etdiyi dövlətə də bütün mümkün vasitələrlə təsir və təzyiq etdilər.

Ermənistanın xarici siyasət idarəsinin rəhbəri Edvard Nalbandyan 20 noyabr 2015-ci il tarixində geniş müsahibə ilə çıxış etdi. O, ATƏT-in Minsk Qrupu həmsədrlərinin Dağlıq Qarabağ probleminin bu çərçivədən başqa beynəlxalq platformaya keçirilməsinin əleyhinə olduqlarını, Minsk Qrupu həmsədrlərinin bu qətnamənin danışıq formatının dəyişdirilməsi cəhdlərinin nizamlanma prosesinə mane ola biləcəyi fikrində olduqlarını bəyan etmişdi. Halbuki, Minsk Qrupunun ABŞ-dan olan həmsədri Ceyms Uorlik 06 noyabr 2015-ci il tarixində yerli xəbər agentliyinə verdiyi müsahibədə AŞPA-nın bu qətnaməsini alqışladığını, AŞPA məruzəçiləri ilə bu məsələnin həllində məsləhətləşmələr aparılmasına hazır olduqlarını bildirmişdi. Lakin AŞPA-nın qətnamə layihələrinə 12 noyabr 2015-ci il rəylərində Minsk Qrupu həmsədrləri bildirirdilər: “Tərəflər Minsk Qrupu formatınını qəbul edib və o, ATƏT-in üzv dövlətləri tərəfindən tam etimad qazanmışdır. Danışıqların həssaslığını nəzərə alaraq, formatın dəyişdirilməsi və ya paralel mexanizmin yaradılması cəhdləri danışıqlar prosesini poza və ya irəliləyişin əldə edilməsinə mane ola bilər.” Həmsədrlər eyni zamanda münaqişənin ədalətli və davamlı tənzimlənməsinə maraq göstərən istənilən beynəlxalq təşkilatla əməkdaşlıq etməyə hazır olduqlarını vurğulamışdılar. Lakin nə Ermənistan tərəfi, nə də ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri etiraf etmək istəmirdilər ki, AŞPA-da problemlə bağlı müzakirələrin aparılması heç də mövcud olan formatı dəyişdirmək məqsədi daşımırdı.

Ermənistanın xarici işlər naziri Edvard Nalbandyanın iddiasına görə, məruzəçi Robert Volter Dağlıq Qarabağa səfər etmək üçün guya 22 sentyabr tarixində qondarma “DQR” rəhbərliyinə yazılı müraciət edib, guya qondarma “DQR” Sərsəng su anbarı məsələsində də əməkdaşlıq etmək niyyətindədir, onlar AŞPA məruzəçisini qəbul etməyə hazırdırlar.

Buradan da açıq-aydın görünür ki, işğalçı tərəf separatçı rejimin adını hallandırmaqla siyasi dividend qazanmaq, işğalı qanuniləşdirmək istəyindən əl çəkmir. Əlbəttə ki, AŞPA-nın tanımadığı bir quruma məruzəçinin məktub göndərməsi və ya belə bir qondarma qurumla hər hansı bir əməkdaşlıq edilməsi tam cəfəngiyat idi. Qəbul edilmiş son qətnamədə də AŞPA birmənalı olaraq Ermənistanı işğalçı adlandırır, AŞPA ilə məruzələrin hazırlanması prosesində əməkdaşlıq etmədiyinə görə Ermənistanı ittiham edir.

Bu faktlar bir daha sübüt edirdi ki, Nalbandyan, düşdükləri məğlub durumdan çıxmaq üçün yalan danışmaqdan, dün­ya ictimaiyyətini açıq şəkildə aldatmaqdan belə çəkinmir. Öz məğlubiyyətləri ilə barışa bilməyən ermənilər eyni zamanda günahkar axtarışına da çıxmışdılar.

Lakin Ermənistan tərəfinin səylərinə və riyakarlıqlarına baxmayaraq, Milisa Markoviçin “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinlərinin qəsdən sudan məhrum edilməsi” məruzəsi Sosial Məsələlər Komitəsinin Parisdə keçirilən 23 noyabr tarixli iclasında müzakirəyə çıxarıldı. Müzakirələr gərgin keçdi. Müzakirələr zamanı Ermənistan nümayəndə heyətinin üzvü məruzənin AŞPA-nın iyun sessiyasına saxlanılması barədə təklif irəli sürdü. Bu təklif səsverməyə çıxarıldı və 16 səs əleyhinə, 9 səs lehinə olmaqla rədd edildi.

Bundan əlavə, məruzənin qətnamə layihəsinə anti-Azərbaycan qüvvələr tərəfindən irəli sürülmüş düzəlişlərin heç biri qəbul edilmədi. Diqqəti çəkən məqam ondan ibarət idi ki, irəli sürülən düzəlişlərin birində bu məruzənin Robert Volterin hazırladığı və 4 noyabrda Siyasi Məsələlər Komitəsi tərəfindən qəbul edilmiş “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və işğal edilmiş digər ərazilərində gərginliyin artmasına dair” məruzəsi ilə birləşdirilməsi təklif edilmişdi. Aydın idi ki, bu təklifi irəli sürənlər bununla nəinki Sərsəng su anbarına dair məruzəni, eyni zamanda işğal edilmiş ərazilərə dair məruzəni də gündəmdən çıxarmaq məqsədi güdürdülər. Lakin bu məkrli niyyət reallaşmadı və bu cəfəngiyat xarakteri daşıyan düzəliş də qəbul edilmədi. Sonda Bosniya və Herseqovinalı deputat, xanım Milisa Markoviçin “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinlərinin qəsdən sudan məhrum edilməsi” məruzəsi bütövlükdə səsverməyə qoyuldu və 22 səs lehinə, 3 səs isə əleyhinə olmaqla, əksər səs çoxluğu ilə qəbul edildi.

AŞPA Prosedur Qaydalarına əsasən, Komitələrdə qəbul edilmiş qətnamələr Assambleyanın plenar iclasında müzakirə edilərək səsvermə yolu ilə təsdiq edilməli idi. Odur ki, AŞPA-nın prosedur qaydalarına əsasən, Assambleya iclasında Siyasi Məsələlər və Sosial Məsələlər Komitələrində qəbul edilmiş “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər işğal edilmiş ərazilərində gərginliyin artması” və “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinlərinin qəsdən sudan məhrum edilməsi” adlı qətnamələri özünün plenar iclasında təsdiq edilməli idi. Gözlənildiyi kimi, AŞPA Bürosunun 26 noyabr 2015-ci ildə Sofiyada keçirilən iclasında qeyd edilən məruzələri təsdiq üçün Assambleyanın 2016-cı ilin yanvar sessiyasında müzakirəyə çıxarılması barədə qərar qəbul edildi. Beləliklə, Robert Volterin Azərbaycan torpaqlarının işğalına dair hazırladığı məruzə və Miliça Markoviçin Sərsəng su anbarına dair məruzəsi ətrafında mübarizənin yekun və ən vacib mərhələnin Assambleyanın 26 yanvar 2016-cı il tarixli iclasında baş verməsi reallığa çevrilirdi.

XX əsrin 80-ci illərinin ikinci yarısı və 90-a illərin əvvəllərində keçmiş SSRİ ərazisində mürəkkəb ictimai-siyasi proseslər gedirdi. Həmin proseslər sovet imperiyasının subyektləri olan bəzi respublikalarda silahlı münaqişələrlə müşayiət olunurdu. Ermənistan Respublikasının ərazisində və Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ və onun ətrafındakı bölgələrdə yaşayan mülki azərbaycanlı əhali bu hadisələrdən daha çox əziyyət çəkirdi. 1988-1989-cu illərdə cəmi bir neçə ay ərzində rəsmi Yerevan 250 mindən artıq etnik azərbaycanlını öz tarixi torpaqları olan indiki Ermənistan Respublikası ərazisindən deportasiya etdi. Bu hadisələr eyni zamanda Ermənistanın Azərbaycana qarşı əsassız ərazi iddiaları fonunda baş verirdi. Ermənistan bu iddialarını reallaşdırmaq üçün beynəlxalq hüquq normalarına zidd olaraq Azərbaycana qarşı genişmiqyaslı silahlı təcavüzə başladı.

Ermənistanın beynəlxalq hüquq normaları ilə ziddiyyət təşkil edən bir sıra sənədlər qəbul etməsi isə öz işğalçı siyasətinə legitimlik donu geyindirmək məqsədi güdürdü. Ermənistan SSR Ali Sovetinin”Ermənistan SSR ilə Dağlıq Qarabağın birləşdirilməsi haqqında” 1 dekabr 1989-cu il tarixli qərarı və Ermənistanın dövlət suverenliyi haqqında 23 avqust 1990-a il tarixli bəyannamə bu baxımdan xüsusi olaraq vurğulanmalıdır. Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ bölgəsini “Ermənistan Respublikasının ayrılmaz hissəsi” elan edən bu sənədlər beynəlxalq hüquq normalarına daban-dabana zidd idi.

Ermənistanın silahlı qüvvələri ilə yanaşı, dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan etnik ermənilərdən ibarət silahlı muzdlular dəstəsi və beynəlxalq erməni terror təşkilatları Azərbaycana qarşı silahlı döyüşlərdə iştirak edirdilər.

Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti (DQMV), eləcə də ona bitişik olan 7 rayonunun (Laçın, Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan rayonları) ərazisi Ermənistanın silahlı təcavüzü nəticəsində işğal edildi. Adları qeyd olunan rayonlarla yanaşı, Azərbaycanın cəbhəyanı və Ermənistanla sərhədyanı rayonlarının da bir sıra yaşayış məntəqələri (Naxçıvan MR, Qazax, Tərtər, Ağcabədi, Gədəbəy) işğal olundu, bir neçəsinə isə ciddi zərər (Ağstafa, Beyləqan, Tovuz) vuruldu. Naxçıvan Muxtar Respublikasının işğal olunmuş 2 kəndindən 1-i, Ağdam rayonunun işğal olunmuş 81 kəndindən 80-i, Füzuli rayonunun işğal olunmuş 76 kəndindən 54-ü, Tərtər rayonunun 13 kəndi və Qazax rayonunun işğal olunmuş 12 kəndindən 7-si Dağlıq Qarabağ və ona bitişik ərazilər də daxil olmaqla, bu gün də işğal altında qalmaqdadır.

Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinə qarşı Ermənistanın torpaq iddiası yüzlərlə yaşayış məntəqəsinin xarabazarlığa çevrilməsi, minlərlə insanın həlak olması, 1 milyona qədər dinc əhalinin öz ev-eşiyindən didərgin düşməsi ilə nəticələndi.

Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü insan hüquqlarının kütləvi və kobud şəkildə pozulması ilə müşayiət olunub. Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən 20 mindən çox insan öldürülüb, 50 mindən çox insan yaralanıb və şikəst edilib, minlərlə insan itkin düşüb, məhkəməsiz edamlar və mülki əhalinin kütləvi qırğını, girov götürülməsi, onlardan icbari işlərdə istifadə olunması halları baş verib. Hərbi əsirlər və girovlar işgəncələrə və digər qeyri-insani rəftarlara məruz qalıb, yaralılar və xəstələrə adi tibbi yardım belə göstərilməyib.

Xocalı şəhərində Azərbaycan xalqına qarşı törədilən qırğın tarixin ən dəhşətli cinayətlərindən biridir. 1992-d il fevralın 25- dən 26-a keçən gecə Ermənistan silahlı qüvvələri Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ ərazisindəki erməni silahlı dəstələri ilə birgə Xankəndi ilə Əsgəran arasında yerləşən Xocalı şəhərini zəbt edib və Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı cinayəti həyata keçirib. Keçmiş SSRİ-nin Xankəndində yerləşən 366-cı motoatıcı alayının şəxsi heyəti və texnikası Xocalı şəhərində törədilmiş cinayətlərin bilavasitə iştirakçısıdır.

Şəhər hücumdan əvvəl, fevralm 25-i axşam çağından etibarən toplardan və ağır zirehli texnikadan şiddətli atəşə tutulub. Atəş nəticəsində şəhərdə yanğınlar başlayıb və fevralın 26-sı səhər saat 5 radələrində şəhər tam alova bürünüb. Erməni əhatəsində olan şəhərdə qalmış təqribən 2500 nəfər əhali belə bir vəziyyətdə azərbaycanlıların məskunlaşdığı yaxınlıqdakı Ağdam rayonunun mərkəzinə çatmaq ümidi ilə şəhəri tərk etməyə məcbur olub. Ancaq qaçaraq canım qurtarmağa çalışan dinc əhali erməni silahlılarının əvvəlcədən hazırladıqları pusqulara düşərək, qəddarcasına qətlə yetirilib.

Dinc əhalidən 613 nəfər, o cümlədən 63 uşaq, 106 qadın, 70 qoca Xocalının işğalı zamanı bir gecədə xüsusi amansızlıqla, işgəncələrlə öldürülüb, insanların başları kəsilib, gözləri çıxarılıb, hamilə qadınların qarınları süngü ilə deşik-deşik edilib. 1275 nəfər əsir götürülüb, 150 nəfər itkin düşüb, 487 nəfər şikəst olub. Onlardan 76-sı həddi-buluğa çatmayanlardır. 8 ailə bu qırğın nəticəsində tamamilə məhv edilib, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq isə bir valideynini itirib, 56 nəfər işgəncə ilə öldürülüb. Xocalı şəhəri tamamilə yerlə-yeksan edilib.

Ermənistan işğal etdiyi ərazilərdə azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə siyasəti həyata keçirib və bu əraziləri monoetnik zonaya çevirib. Yerli azərbaycanlı əhali həmin ərazilərdən çıxarılıb və məcburi köçkünə çevrilib. Belə ki, Azərbaycanın keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti işğal edildikdən sonra azərbaycanlı əhali zorla öz vətənindən qovulub, Azərbaycanın digər işğal edilmiş ərazilərində də eyni hadisələr təkrarlanıb. Ümumiyyətlə, Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş Laçın rayonundan 71 000, Kəlbəcər rayonundan 74 000, Ağdam rayonundan 165 600, Füzuli rayonundan 146 000, Cəbrayıl rayonundan 66 000, Qubadlı rayonundan 37 900, Zəngilan rayonundan isə 39 500 nəfər Azərbaycan vətəndaşı öz ölkəsində məcburi köçkünə çevrilib. Başqa sözlə desək, Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərindən 660 000-dən artıq dinc əhali Ermənistanın silahlı təcavüzü və etnik təmizləmə siyasəti nəticəsində məcburi köçkün olub. 100 000- dən artıq Azərbaycan vətəndaşı isə Ermənistanla həmsərhəd və işğal xətti ilə təmasda olan ərazilərdən ölkənin digər ərazilərinə pənah gətirib. İndiki Ermənistan Respublikasının ərazisindən də yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, 1988-ci ilin sonu və 1989-cu ilin əvvəllərində, 250 mindən artıq etnik azərbaycanlı deportasiya edilib və onlar qaçqın qismində Azərbaycanda məskunlaşıb. Bir sözlə, Azərbaycanın 20% ərazisinin işğalı və işğal edilmiş ərazilərdə həyata keçirilmiş etnik təmizləmə siyasəti nəticəsində minlərlə insan öldürülüb, müxtəlif dərəcəli xəsarət alıb, əsir götürülüb və itkin düşüb, dinc əhali ağır psixoloji və mənəvi gərginlik keçirib, indiki Ermənistandan azərbaycanlıların deportasiyası da daxil olmaqla 1 milyondan artıq azərbaycanlı öz tarixi vətənindən, evindən didərgin salınıb, qaçqın və məcburi köçkün vəziyyətinə düşüb.

Ermənistanın silahlı təcavüzü işğal etdiyi ərazilərdə apardığı etnik təmizləmə siyasəti nəticəsində Azərbaycanda fövqəladə humanitar vəziyyət yaranmışdı. Təcavüz nəticəsində regionda yaranmış fövqəladə humanitar vəziyyətlə bağlı ciddi narahatlıq BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul etdiyi 822, 853, 874, 884 saylı Qətnamələrdə də öz əksini tapıb. BMT Baş Assambleyasının 20 dekabr 1993-cü il tarixli 48/114 saylı “Azərbaycanda qaçqınlara və köçkünlərə fövqəladə humanitar yardım vəziyyətinə dair” qətnaməsində çox sayda mülki şəxsin yerdəyişməsi ilə bağlı Azərbaycanda humanitar vəziyyətin daimi pisləşməsi ilə əlaqədar ciddi narahatlığını ifadə edilib, ilk dəfə beynəlxalq sənəddə Ermənistanın təcavüzü nəticəsində Azərbaycanda qaçqınların və köçkünlərin sayının bir milyonu aşdığı təsdiqlənib.

Ermənistan hərbi birləşmələri tərəfindən Azərbaycan ərazilərinin işğalı zamanı Azərbaycan xalqının milli-mədəniyyət abidələri də qəddarcasına uçurulub və dağıdılıb, dünya xalqları mədəniyyətinin tərkib hissəsi olan zəngin mədəni irsimizə misli görünməmiş zərər vurulub. İlk insan məskənlərindən olmuş məşhur Azıx və Tağlar mağaraları, Qaraköpək, Üzərliktəpə kurqanları hazırda hərbi məqsədlər üçün istifadə edilir və qəsdən dağıdılır. Nadir abidələr olan Xocalı, Ağdam, Ağdərə, Füzuli, Cəbrayıl rayonlarındakı kurqanlarla yanaşı, işğal olunmuş Şuşa, Laçın, Kəlbəcər, Qubadlı, Zəngilan, Fuzuli rayonlarının ərazilərindəki qəbristanlıqlar, türbələr, məzarüstü abidələr, məscidlər, məbədlər, Qafqaz Albaniyasına məxsus abidələr və Azərbaycan xalqının digər milli abidələri məhv edilib. Genişmiqyaslı, qeyri-peşəkar arxeoloji qazıntı işləri aparan işğalçılar kurqanları dağıdır, qarət etdikləri tapıntıları Ermənistana daşıyırlar.

Qədim Azərbaycan torpaqları olan Dağlıq Qarabağ və ona bitişik rayonlarda 13 dünya əhəmiyyətli (6 memarlıq və 7 arxeoloji), 292 ölkə əhəmiyyətli (119 memarlıq və 173 arxeoloji) və 330 yerli əhəmiyyətli (270 memarlıq, 22 arxeoloji, 23 bağ, park, monumental və xatirə abidələri, 15 dekorativ sənət nümunəsi) tarix və mədəniyyət abidəsi Ermənistanın işğalı altında qalıb.

247352 hektar meşə sahəsi, o cümlədən 13197,5 hektar qiymətli meşə sahələri, 152 ədəd təbiət abidəsi və 5 ədəd geoloji obyekt də erməni işğalı altındadır. Böyük əhəmiyyət kəsb edən bu təbiət abidələrinin əksəriyyəti hazırda işğalçı dövlət tərəfindən amansızcasına məhv edilməkdədir. İşğal edilmiş ərazilərdə meşələrin qırılması və məhv edilməsi hesabına Ermənistanda ağac emalı sənayəsi inkişaf edir.

Belə ki, Kəlbəcər rayonunda “Azərbaycan Respublikasınını Qırmızı Kitabı”na daxil edilmiş 968 hektar ərazini əhatə edən ayı fındığı ağacları kütləvi şəkildə qırılaraq xarici ölkələrə satılır. Hazırda işğalçı Ermənistan tərəfindən Azərbaycanın təbiətinə qarşı planlaşdırılmış ekosid siyasəti həyata keçirilir. Azərbaycanın ekoloji əhəmiyyətə malik və Ermənistanın işğalı altında olan bir çox gölləri hazırda böyük antropogen təsirə məruz qalır və bununla da regionda ekoloji tarazlıq ciddi şəkildə pozulur. Kəlbəcər və Laçın rayonlarının yaylaqlarındakı Böyük Alagöl, Kiçik Ala- göl, Zalxagöl, Qaragöl, Canlıgöl, İşıqlı Qaragöl və Ağdərə rayonu ərazisində (Tərtərin qolu Torağaçayda) Qaragöl kimi şirin su ehtiyatlan hazırda işğal altındadır.

Füzuli rayonunun Horadiz qəsəbəsindən başlayaraq Zəngilan rayonunun sərhədlərinədək uzanan 198 km Azərbaycan-İran və 360 km Azərbaycan-Ermənistan – cəmi 558 km dövlət sərhəddi Ermənistan tərəfindən pozulub və indi də onun tam nəzarəti altındadır. Bu sərhədlər boyu SSRİ dövründən qalmış tikililər, postlar, sərhəd qurğuları, demarkasiya xətləri Ermənistan tərəfindən dağıdılıb. Baxımsız vəziyyətdə qalan Azərbaycan-İran sərhədlərinin işğal olunmuş sahələrində sərbəst şəkildə qaçaqmalçılıq və bəzi hallarda narkotik maddələrin daşınması əməliyyatı həyata keçirilir.

Azərbaycanın Ermənistanla həmsərhəd olan Naxçıvan Muxtar Respublikasının Sədərək rayonunun Kərki, Qazax rayonunun Aşağı Əksipara, Yuxarı Əskipara, Quşçu Ayrım, Barxudarlı və digər yaşayış məntəqələri dağıdılıb və işğal olunub. Həmin kəndlərin işğal olunması buradakı Ağstafa çayı üzərində Ermənistanla sərhəddə yaradılan və Azərbaycanın qərb rayonları üçün təsərrüfat əhəmiyyəti daşıyan su anbarına da təhlükə yaradır. Qazax, Ağstafa, Tovuz və Şəmkir inzibati rayonlarının dağətəyi təsərrüfatlarını və yaşayış məntəqələrini su ilə təmin edən Ağstafaçay su anbarının su tutumu 120 milyon kub metrdir və uzunluğu 72,3 km olan suvarma kanalma malikdir.

Ermənistanın silahlı təcavüzü nəticəsində Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində 900-dən artıq yaşayış məntəqəsi (şəhər, qəsəbə, kənd və s.), ümumi sahəsi 9,1 mln m² olan 150 minə yaxın yaşayış evi və mənzil, 4366 sosial-mədəni təyinatlı obyekt, 2389 sənaye və kənd təsərrüfatı obyekti, 7000 ictimai bina, 1025 məktəb, 855 uşaq bağçası, 798 səhiyyə müəssisəsi, o cümlədən 695 xəstəxana və digər tibb müəssisəsi, 4 sanatoriya-müalicə kompleksi, 1510 mədəniyyət müəssisəsi, 927 kitabxana, 598 rabitə obyekti dağıdılaraq məhv edilmişdir. Həmçinin, 5198 km avtomobil yolu, 286 km dəmir yolu xətti, 348 körpü, 116 dəmir yolu körpüsü, 7568 km su xətti, 224 su anbarı, 2000 km qaz kəməri xətti, 76940 km elektrik xətti dağıdılmışdır. İşğal olunmuş ərazilərdə 7296 ədəd hidroqurğu, 36 ədəd nasos stansiyası, 26 ədəd suvarma sistemi, 18 ədəd suvarma sisteminin baş qurğusu, 1200 km təsərrüfatlararası suvarma kanalı, 5600 km təsərrüfatdaxili system sıradan çıxarılmış, 127,7 min ha keyfiyyətli suvarılan torpaq qalmışdır.

Beləliklə, Ermənistanın silahlı təcavüzü nəticəsində Azərbaycan xalqının tarixi, milli-mədəniyyət abidələrinə, regionun təbii sərvətlərinə, sosial-iqtisadi obyektlərinə və bölgənin ekoloji vəziyyətinə külli miqdarda zərər vurulub, bölgədə fövqəladə humanitar vəziyyət yaranıb.

Silahlı təcavüz nəticəsində Azərbaycana külli miqdarda maddi və mənəvi zərər vurulub. Çoxsaylı tarixi milli mədəniyət abidələri, dövlət müəssisələri və sosial-ictimai obyektləri işğal edilmiş ərazilərdə məhv edilib, regionun ekoloji vəziyyətinə külli miqdarda zərər vurulub.

Göründüyü kimi, bölgədə baş verənlər Ermənistan və Azərbaycan arasında hər hansı münaqişə deyil. Bu Ermənistanın Azərbaycana qarşı genişmiqyaslı müharibəsi və silahlı təcavüzüdür. Ermənistanın apardığı müharibə və silahlı təcavüzü nəticəsində Azərbaycanın 20% ərazisi işğal edilmiş, Azərbaycan dövlətinə və xalqma külli miqdarda maddi və mənəvi zərər vurulmuşdur.

Beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən BMT Təhlükəsizlik Şurası və Baş Assambleyası, Avropa Parlamenti, ATƏT Parlament Assambleyası, NATO Parlament Assambleyası, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı və Avopa Şurası Parlament Assambleyası bölgədə baş vermiş silahlı qarşıdurma və humanitar böhranla bağlı müxtəlif sənədlər qəbul ediblər. Bu beynəlxalq qurumlar öz sənədlərində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təsdiqləyib, dərhal silahlı hücumları dayandırmağı və erməni silahlı birləşmələrinin bölgədən çıxarılmasını tələb ediblər. Bu sənədlər sırasında BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822 (1993), 853 (1993), 874 (1993) və 884 (1993) saylı Qətnamələrini və Baş Assambleyasının rəsmi sənədlərini xüsusilə qeyd etmək zəruridir. Belə ki, bu sənədlər universal xarakter daşıyır və özlərində, ümumilikdə, aşağıdakı müddəaları ehtiva edirlər:

• -Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın bir regionu kimi tanınır və bu regionun Azərbaycana mənsub olması birmənalı şəkildə təsdiq edilir;
• -Azərbaycan ərazilərinin işğal olunması faktı etiraf edilir;
• -aparılmış etnik təmizləmə nəticəsində Azərbaycan əhalisinin qovulmasından sonra Dağlıq Qarabağ ərazisində qalmış əhali “Dağlıq Qarabağ xalqı” kimi yox, “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ regionunun erməniləri” kimi tanınır;
• -regionda olan bütün dövlətlərin suverenliyi, ərazi bütövlüyü, beynəlxalq sərhədlərin toxunulmazlığı və ərazinin əldə edilməsi üçün gücdən istifadə edilməsinin yolverilməzliyi təsdiqlənir;
• -Azərbaycanın işğal olunmuş bütün rayonlarından işğalçı qüvvələrin dərhal, tam və qeyd-şərtsiz çıxarılması tələb olunur;
• -Azərbaycan Respublikasının işğal olunmuş ərazilərindən qovulmuş əhalinin öz evlərinə qayıtmasına olan ayrılmaz hüququ təsdiqlənir və belə qayıdış üçün müdaxilədən zərərçəkmiş ərazilərin hərtərəfli reabilitasiyası da daxil olmaqla, lazımi şəraitin yaradılması zərurəti qeyd olunur;
• -Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ regionunda erməni və Azərbaycan icmaları üçün normal, təhlükəsiz və bərabər yaşayış şəraitinin təmin edilməsi zərurəti etiraf edilir;

• -xüsusi qeyd olunur ki, Azərbaycan Respublikasının ərazilərinin işğal olunması nəticəsində yaranmış vəziyyətin qanuni olmasını heç bir dövlət tanımamalıdır və belə vəziyyətin saxlanılmasına kömək və ya yardım etməməlidir.

Qeyd edilməlidir ki, Azərbaycan Respublikası Avropa Şurasına üzv qəbul edildikdən sonra AŞPA-nm xüsusi məruzəçisi David Atkinsonun 29 noyabr 2004-cü ildə təqdim etdiyi məruzəsində (Sənəd 10364) qeyd olunur ki, “Azərbaycan ərazisinin mühüm bir hissəsi hələ də erməni qüvvələri tərəfindən işğal olunub”. Məruzədə xüsusi qeyd olunur ki, “Azərbaycanın sərhədləri ölkənin 1991-ci ildə müstəqil dövlət kimi tanınması anında beynəlxalq tanınmış idi. Azərbaycanın ərazisinə Dağlıq Qarabağ regionu daxil idi” (b.5, bölmə III).

Bu məruzənin əsasında AŞPA “ATƏT-in Minsk Konfransının məşğul olduğu Dağlıq Qarabağ bölgəsi üzərində münaqişə” adlı 1416 (2005) saylı Qətnamə qəbul edib. Qətnamədə AŞPA Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həll olunmamasından təəssüfləndiyini bildirərək, yüz minlərlə insanın hələ də köçkün olmasını və acınacaqlı şəraitdə yaşamasını, Azərbaycan ərazisinin əhəmiyyətli hissəsinin hələ də erməni qüvvələri tərəfindən işğal edilməsini və separatçı qüvvələrin hələ də Dağlıq Qarabağ bölgəsinə nəzarət etməsini bildirir. Assambleya hərbi əməliyyatların və bundan əvvəl başlamış kütləvi etnik düşmənçiliyin qorxunc etnik təmizləmə anlayışını xatırladan genişmiqyaslı etnik qovulmalara və mono-etnik ərazilərin yaranmasına gətirib çıxarması ilə bağlı öz narahatlığını ifadə edərək bir daha təsdiq edib ki, bir dövlətin ərazisindən regional ərazinin ayrılması və müstəqilliyi etnik təmizləmələrə və bu cür ərazinin digər dövlətə de-fakto birləşdirilməsinə gətirib çıxaran silahlı münaqişə yolu ilə deyil, yalnız bu ərazinin əhalisinin demokratik dəstəyinə əsaslanan qanuni və dinc proses vasitəsilə əldə oluna bilər. Assambleya qətnamədə Azərbaycan ərazisinin mühüm bir hissəsinin Ermənistan qüvvələri tərəfindən işğal olunmasına işarə edərək, təşkilata hər hansı üzv dövlət tərəfindən xarici ərazinin işğalının həmin dövlətin Avropa Şurasının üzvü kimi öz üzərinə götürdüyü öhdəliklərin ciddi şəkildə pozulması demək olduğunu xatırladıb və münaqişə ərazisindən köçkün düşmüş şəxslərin öz evlərinə təhlükəsiz və ləyaqətlə qayıtması hüququnu bir daha təsdiq edib. Assambleya həmçinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 822 (1993), 853 (1993), 874 (1993) və 884 (1993) saylı Qətnamələrini xatırladıb və tərəflərin silahlı əməliyyatlardan çəkinməklə və istənilən işğal olunmuş ərazilərdən silahlı qüvvələri çıxarmaqla onlara riayət olunmasını tələb edərək, AŞPA Bürosundan ATƏT-in Minsk Konfransı ölkələrinin milli nümayəndə heyətlərinin başçılarının da daxil olduğu alt komitə yaratmağı xahiş edib.

Bu prosesin davamı kimi AŞPA-nın Dağlıq Qarabağ problemi üzrə alt komitəsinin Strasburqda 2006-a il yanvar ayının 9-da keçirilən iclasında mərhum Lord David Rassel-Constonun hazırladığı hesabatda Azərbaycan ərazilərinin işğalı, Dağlıq Qarabağdakı rejimin separatçı olması, bir milyon azərbaycanlının yurdundan didərgin düşməsi və s. faktlar öz əksini tapdı. Lakin Ermənistan nümayəndə heyətinin qeyri-konstruktiv mövqe tutması nəticəsində AŞPA-nm 1416 saylı Qətnaməsi əsasında Dağlıq Qarabağ münaqişəsi üzrə alt komitənin fəaliyyəti faktiki olaraq Lord Rassel-Constonun vəfatından sonra dayandırıldı. Alt komitənin fəaliyyətinin bərpa edilməsi barədə AŞPA-da 2011-ci ildə qərar qəbul edilsə də, Ermənistan nümayəndə heyəti alt komitənin işinə qatılmaqdan imtina edib və indiyədək onun fəaliyyətini boykot edir.

AŞPA 2008-ci ildə özünün yay sessiyasında bir daha Azərbaycanın ərazi bütövlüyü ilə bağlı mövqeyini bildirdi. AŞPA-nın bu Monitorinq Komitəsinin həmməruzəçiləri Andres Herkel və Yevgeniya Jivkova tərəfindən hazırlanmış “Azərbaycanda demokratik institutların fəaliyyət göstərməsi haqqında” adlı məruzə əsasında 24 iyul 2008-ci ildə 1614 nömrəli eyniadlı qətnamə qəbul edildi. Qətnamənin 25.1 bəndində deyilirdi ki, Assambleya “hesab edir ki, ölkənin ərazi bütövlüyü bərpa edilməyənə qədər Azərbaycanda sabit demokratik inkişaf çox çətin olacaqdır”.

AŞPA-da Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş ərazilərlə bağlı “ATƏT-in Minsk Konfransının məşğul olduğu Dağlıq Qarabağ adlı bölgəsi üzərində münaqişəyə dair” 1416 (2005) saylı Qətnamənin qəbul edilməsindən xeyli vaxt keçmişdi. Silahlı qüvvələrin təmas xəttində dövri olaraq vəziyyətin gərginləşməsi, cəbhə bölgəsinə yaxın ərazilərdə mülki əhali arasmda ölüm hallarının artması, uzun müddət ərzində davam edən mövcud status-kvonun qəbuledilməz olması, dünyada sürətlə dəyişən siyasi vəziyyət Azərbaycan ərazilərinin işğalına dair yeni məruzənin hazırlanmasını tələb edirdi…

Sərsəng su hövzəsində gözlənilən humanitar fəlakət beynəlxalq müstəvidə ilk dəfə olaraq Avronest PA-da gündəmə gətirildi. 2013-cü ilin may ayında Avronest PA-da təcili qətnamə layihəsi təqdim edilmişdi. Qətnamə layihəsi prosedur qaydalarına əməl edilməklə və vaxtında təqdim edilmişdi. Lakin Avropa Parlamentinin bəzi deputatlarının və siyasi fraksiya rəhbərlərinin səyləri nəticəsində müxtəlif bəhanələrlə gündəlikdən çıxarılmışdı.

İşğal nəticəsində Sərsəng su anbarında yaranməş qəzalı vəziyyətə və onun təhdidlərinə növbəti dəfə ATƏT PA-nın 3 iyul 2013-cü il tarixində İstanbulda keçirilən sessiyası zamanı beynəlxalq müstəvidə diqqəti cəlb etməyə səy göstərilmişdi. Sessiya zamanı “Enerji Təhlükəsizliyinin Ətraf Mühit ölçüsü” adlı qətnamə layihəsinə Sərsəng su anbarı ilə bağlı 2 düzəliş təklifi təqdim edilmişdi. Lakin bu düzəlişlər səsvermə zamanı qəbul edilməmişdi.

Ermənistanın işğalı altında olan Sərsəng su anbarının vəziyyəti eyni zamanda 2013-cü ilin yazında AŞPA-da gündəliyə gəldi və qısa bir müddətdən sonra AŞPA Sərsəng su anbarına dair qətnamənin qəbul edilməsi uğrunda əsas mübarizə cəbhəsinə çevrildi. Belə ki, 2013-cü ilin aprel ayında mən Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvü kimi Ermənistanın işğalı alünda olan Sərsəng su anbarına dair ilk dəfə qətnamə təklifi irəli sürdüm. Qətnamə təklifi 24 Assambleya üzvü imzalamışdı. Lakin bu qətnamə təklifi AŞPA-nın 2013-cü ildə Strasburqda keçirilmiş yaz sessiyası zamanı Assambleyanın o vaxtkı prezidenti cənab Minyonun veto qərarı ilə rədd edildi.

Mən bu ədalətsizliklə razılaşmaq istəmədim və yeni qətnamə təklifi hazırlamaq qərarına gəldim. AŞPA-nın Avropa İttifaqı daxilindəki 8 müxtəlif ölkəsindən – Belçika, Polşa, Finlandiya, Birləşmiş Krallıq, İtaliya, İspaniya, İrlandiya və Bolqarıstandan olan 31 üzvü ilə birlikdə 9 may 2013-cü ildə yeni qətnamə təklifi irəli sürdük. Bu təklif Avropa Şurasının Nazirlər Komitəsinə qarşıdakı sədrlik dövründə Ermənistanın mövqeyi ilə bağlı Avropa İttifaqı deputatlarının narahatlığını ifadə edir və Ermənistanın təcavüzkar dövlət mövqeyini aradan qaldırmaq məqsədilə təcili addımlar atılmasmı nəzərdə tuturdu.

Qətnamə təklifində bildirilirdi: “Beynəlxalq ictimaiyyətin bir sıra qətnamələrində Ermənistan silahlı təcavüzə görə Avropa Şurası tərəfindən də açıq-aydın dəfələrlə pislənilən təcavüzkar dövlət kimi göstərilmişdir, belə ki, Ermənistanın bu məsələyə münasibəti AŞPA-nın əsas prinsipləri ilə birbaşa ziddiyyət təşkil edir. Parlament Assambleyasının üzvləri Ermənistanın bu münasibətindən o dərəcədə narahatdırlar ki, Ermənistanın 1 iyul 2013-cü ildə başlamalı olan sədrliyindən ciddi şəkildə ehtiyat edirlər. Hesab edirik ki, Nazirlər Komitəsindəki həmkarlarımıza tövsiyə vermək düzgün və müvafiq olar ki, onlar qarşıdakı sədrliyi dövründə Ermənistanın mövqeyini ciddi nəzərdən keçirsinlər və Ermənistan hakimiyyətinin öz təcavüzkar dövlət mövqeyini aradan qaldırmaq istiqamətində dərhal addımlar atacağını təmin etmək məqsədilə onlara istənilən təzyiqi göstərsinlər.”

Sənədi imzalayan 31 avropalı deputat bu qətnamə təklifi vasitəsilə diqqəti Avropa Şurasının Azərbaycan qarşısındakı öhdəliklərini yerinə yetirməməsi faktına yönəltmək istəyirdilər. Lakin Sədarət Komitəsi bu qətnamə təklifi ilə bağlı da “heç bir addım atmamağa” qərar verdi və bu təklif də veto ilə nəticələndi. Buna baxmayaraq, qətnamə təklifi sonda çap və nəşr olundu və Prosedur Qaydalarına müvafiq olaraq, AŞPA-nın 25 iyun 2013- cü il tarixində Strasburqda keçirilən Büro iclasının gündəliyinə daxil edildi. Lakin AŞPA üzvlərinin 1/10-i tərəfindən imzalanmış bu təklifə heç bir diqqət yetirilmədi. Onlar müzakirə üçün vaxtın kifayət etmədiyini bəhanə gətirdilər və beləliklə, Sədarət Komitəsinin əvvəlki qərarına Büroda baxılmadı, halbuki sənədlərdə guya məsələyə baxılması qeyd olunub.

Bununla belə, qətnamə təklifinə imza atmış Birləşmiş Krallıqdan olan deputat Mayk Hankok Assambleyanın 25 iyunda ke­çirilmiş plenar iclasında məsələnin qaldırılmasında təkid etdi. O, Assambleyanı vəziyyətlə daha yaxşı tanış olmağa və bütün üzvləri buna məsuliyyətlə yanaşmağa çağırdı. Mayk Hankok Büronun bu vacib məsələ barədə hətta müvafiq müzakirə də keçirmədiyinə təəssüfünü bildirdi. Təəssüf ki, onun şərhləri və tələbi 32 səs əleyhinə, 22 səs lehinə olmaqla, bir daha Assambleya tərəfindən əngəlləndi.

Beləliklə, 2013-cü ildə hər iki qətnamə təklifi qaydalara müvafiq hazırlanmış olsa da, müxtəlif bəhanələrlə açıq-aydın heç bir müzakirə aparılmadan rədd edildi.

Lakin AŞPA rəhbərliyi tərəfindən törədilən ciddi maneələrə baxmayaraq, mübarizəni dayandırmaq və geri çəkilmək fikrində deyildim. Odur ki, işğal edilmiş ərazilərə dair istənilən ümumi müzakirənin AŞPA rəhbərliyi tərəfindən rədd edilməsinə baxmayaraq, Ermənistanın işğalı altında qalmış Sərsəng su anbarının strateji əhəmiyyətini və yaratdığı real təhdidləri vurğulayaraq, bu müzakirənin təcililiyini nümayiş etdirdim. 26 iyun 2013-cü ildə 18 müxtəlif ölkəyə mənsub 45 AŞPA üzvü tərəfindən imzalanmış üçüncü qətnamə təklifini irəli sürdüm.

Qətnamə təklifində göstərilirdi ki, AŞPA Azərbaycanın işğal edilməmiş ətraf rayonlarının ən azı bir milyona yaxın azərbaycanlı əhalisi üçün həyati əhəmiyyətə malik Sərsəng su anbarının işğal nəticəsində baxımsızlıqdan çox bərbad və təhlükəli vəziyyətə düşməsinin humanitar faciə ilə nəticələnəcəyini və onun ətraf rayonların əhalisi üçün təhlükəli olduğunu vurğulayır. Bu səbəbdən Assambleya işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərində yerləşən su təchizatı və irriqasiya sistemlərinin beynəlxalq hüququn fundamental prinsipləri pozulmaqla, Ermənistan tərəfindən qeyri-qanuni blokada edilməsini kəskin şəkildə pisləyir və Ermənistanın gücdən bu şəkildə sui-istifadə etməsini qeyri-insani davranış hesab edir. Qətnamə təklifinə əsasən, mühüm əhəmiyyət kəsb edən bir məqam kimi, Assambleya Ermənistan hərbi qüvvələrini su anbarı və bütün əlaqəli irriqasiya sistemləri üzərindəki qeyri-qanuni nəzarəti əvvəlki beynəlxalq qətnamələrə uyğun şəkildə Azərbaycan hakimiyyətinə təhvil verməyə çağırırdı.

Lakin Prezident və Sədarət Komitəsi tərəfindən Azərbaycan, İtaliya, San Marino, Birləşmiş Krallıq, Finlandiya, Bolqarıstan, Fransa, Polşa, Andorra, İspaniya, Makedoniya, Türkiyə, Bosniya-Herseqovina, Albaniya, Rumıniya, Litva, İrlandiya və Avstriya kimi ölkələrdən olan AŞPA üzvlərinin imzaladığı bu qətnamə təklifinin də qarşısı alındı.

Sərsəng su anbarının vəziyyəti və təhdidləri ilə bağlı məruzə hazırlanmasına dair cəhdlərin AŞPA rəhbərliyi tərəfindən məqsədyönlü şəkildə qarşısının alınmasına baxmayaraq, 2014-cü ilin mart ayında “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinləri qəsdən sudan məhrum edilir” adlı yeni qətnamə təklifini irəli sürdüm. Bu təklif əvvəlcə 6 aprel 2014-cü il tarixdə Strasburqda Sədarət Komitəsinin iclasında müzakirə edildi. Bu dəfə Sədarət Komitəsi qətnamə təklifinə dair məruzə hazırlanması barədə rəy qəbul etdi. AŞPA Bürosu 11 aprel 2014-cü il tarixli iclasında məruzə hazırlanması üçün məsələni Sosial Məsələlər Komitəsinə göndərmək qərarı verdi. Bu qərar elə həmin gün Büronun iclasından dərhal sonra Assambleyanın plenar sessiyasında təsdiqləndi. Nəhayət, 2014-cü ilin 12 may tarixində Sosial Məsələlər Komitəsi Nikosiyada keçirilən iclasında bosniyalı deputat xanım Milisa Markoviçi “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinləri qəsdən sudan məhrum edilir” adlı məruzənin hazırlanması üçün məruzəçi təyin etdi.

Bu, irəliyə doğru atılmış böyük addım idi. Belə ki, uzun illərdən sonra ilk dəfə idi ki, Azərbaycanın işğal altında qalmış strateji obyektinin beynəlxalq səviyyədə müzakirəyə çıxarılması və bu məsələyə dair məruzə hazırlanması barədə razılıq əldə edilmişdi.

Ermənistan tərəfi problemin ATƏT-in Minsk Qrupu çərçivəsindən başqa beynəlxalq platformaya keçirilməsinin

əleyhinə çıxış edir və bunun danışıqlar prosesinə mane olduğunu bəhanə gətirərək, öz işğalçı siyasətini ört-basdır etməyə çalışırdı. Onlar Azərbaycan ərazilərinin işğal olunması və işğal altında olan Sərsəng su anbarı ilə bağlı AŞPA-da hər hansı müzakirələr aparılmasının və qətnamələr qəbul edilməsinin qarşısını almaq istəyirdilər. Odur ki, “Azərbaycanın cəbhəyənı rayonlarının sakinləri qəsdən sudan məhrum edilir “adlı məruzə üzrə məruzəçi Milisa Markoviçlə də əməkdaşlıqdan imtina etdilər.

AŞPA Katibliyi məruzəçinin Sərsəng su anbarının yerləşdiyi işğal altında olan ərazilərə səfər etməsinə və vəziyyəti yerindəcə qiymətləndirməsinə şərait yaratması xahişi ilə Ermənistan tərəfinə müraciət ünvanladı. Lakin Ermənistan hakimiyyəti məruzəçiyə Sərsəng su anbarının yerləşdiyi əraziyə səfər etməsi üçün şərait yaratmaqdan faktiki olaraq imtina etdi. Ermənistanın AŞPA Katibliyinə cavabı qeyri-ciddi və gülünc idi. Belə ki, işğalçı Ermənistan bu məsələnin onlara aid olmadığını və riyakarcasına heç bir dövlət və beynəlxalq təşkilat tərəfindən tanınmayan qondarma “DQR”-ə müraciət etməyi məsləhət görmüşdü. Ermənistanın bu təxribat xarakterli cavabı ilə AŞPA məruzəçisini qondarma “DQR”-lə əməkdaşlığa təhrik etmək və sonra da bütün dünyaya AŞPA-nın guya “DQR”-i tanıması və onunla əməkdaşlıq etməsini bildirmək barədə sərsəm xülyaları reallaşmadı. Ermənistan tərəfi bu addımı atmaqla, faktiki olaraq, AŞPA məruzəçisi ilə əməkdaşlıqdan və özünün beynəlxalq öhdəliyini yerinə yetirməkdən imtina etmiş oldu.

Ermənistanın bu destruktiv mövqeyinə rəğmən, xanım deputat Milisa Markoviç məruzəçi olduğu müddət ərzində iki dəfə Azərbaycana səfər etdi. Bu səfərlər zamanı Azərbaycanın rəsmi dövlət orqanları və QHT nümayəndələri, o cümlədən “SOS Sərsəng” layihəsini həyata keçirən AVCİYA nümayəndələri ilə görüşlər keçirildi. Məruzəçi öz səfərləri çərçivəsində Sərsəng su anbarının işğal alünda qalması nəticəsində zərər çəkmiş cəbhəyanı rayonlara səfər etdi, yerli əhali ilə müzakirələr apardı, yerlərdə real vəziyyətlə tanış oldu və məruzəni hazırlayaraq, Sosial Məsələlər Komitəsinə təqdim etdi.

Ermənistan tərəfi hər vəchlə məruzənin hazırlanmasının, Komitədə müzakirəyə çıxarılmasının qarşısını almağa çalışırdı. Bunun üçün Ermənistan rəsmiləri, prezident və xarici işlər naziri səviyyəsində AŞPA üzvü olan ölkələrin dövlət və hökumət başçılarına zənglər edir, Ermənistanın Avropa ölkələrindəki səfirliklərinin əməkdaşları AŞPA üzvləri ilə görüşərək onları məruzəni dəstəkləməmək üçün ələ almağa çalışır, məruzəçinin Sərsəng su anbarı yerləşdiyi əraziyə səfər etməməsini əsas gətirərək məruzənin gündəlikdən çıxarılmasını tələb edirdilər.

Qeyd etməliyəm ki, Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğalı faktı ətrafında növbəti qarşıdurmalar 2015-ci ilin may ayının son ongünlüyündə və iyun sessiyasında Monitorinq Komitəsinin həmməruzəçiləri Pedro Aqramunt və Tadeuş İvinski tərəfindən hazırlanmış “Azərbaycanda demokratik institutların fəaliyyəti” adlı məruzə layihəsinin 1-ci bəndi ətrafında baş verdi. Belə ki, məruzənin 1-ci bəndində vurğulanırdı ki, “Assambleya Azərbaycanın xarici siyasi gündəminin böyük əksəriyyətinə hakim olan Azərbaycanın Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş Dağlıq Qarabağ və digər yeddi rayonu
barədə tam məlumatlıdır”.

Lakin erməni lobbisi və anti-Azərbaycan qüvvələr Ermənistanın işğalçı kimi tanınmasını qəbul edə bilmirdilər. Odur ki, həmin məruzənin Avropa Şurasının saytında yerləşdirildiyi 21 may 2015-ci il tarixindən etibarən erməni lobbisi və anti-Azərbaycan qüvvələr Azərbaycana qarşı müxtəlif istiqamətlərdən hücumlar təşkil etməyə başladılar.

Onu da qeyd edim ki, Monitorinq Komitəsinin 28 may 2015-ci il tarixli iclasında məruzənin qətnamə layihəsinin 1-ci bəndində “Azərbaycanın Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş Dağlıq Qarabağ və digər yeddi rayonu” ifadəsinin saxlanılmasına nail olduqdan dərhal sonra aparıcı güc mərkəzləri özlərinin anti-Azərbaycan kampaniyasını daha da aktivləşdirdilər. Onlar müxtəlif beynəlxalq hökumətlərarası təşkilatlarda və qeyri-hökumət təşkilatlarındakı satellitlərinə sinxron şəkildə müxtəlif istiqamətlərdə Azərbaycana qarşı kampaniyaları gücləndirmək barədə göstəriş verdilər. Güc mərkəzlərindən gələn göstərişlə çoxsaylı QHT-lər, o cümlədən Şərqi və Qərbi Avropa, Qafqaz və Balkanlarda yerləşən 13 ölkədə 18 insan hüquqları evində 90 insan hüquqları təşkilatını özündə birləşdirən İnsan Hüquqları Evi Şəbəkəsi Azərbaycana qarşı sistemli hücuma keçməyə başladılar. Həmin təşkilatlar açıq-aydın demokratik institutların fəaliyyəti ilə bağlı məruzədə işğalla bağlı maddənin olmasının əleyhinə çıxış edirdilər. Onlar çıxışlarında hüququn aliliyinə zidd olaraq məhkəmənin və suveren ölkənin işinə qarışır, insan hüquqları ilə bağlı bir-birini təkrar edən maddələrin əlavə olunmasını təklif edirdilər. Bu isə onların Azərbaycana təzyiq etmək üçün təşkil olunduqlarını bəlli edirdi. Bu qərəzlilik qətnaməyə eyni mahiyyətli və təkrarlanan qərəzli düzəliş və təkliflərin irəli sürülməsində açıq-aydm görünürdü.

Gözlənildiyi kimi, Assambleyanın 23 iyun 2015-ci il tarixli iclasında “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər işğal edilmiş əraziləri” ifadəsi ehtiva edilən 1-ci bəndin ətrafında müzakirələr yenidən çox gərgin keçdi. Bu problemlə bağlı “mövqelər müharibəsi” kimi qiymətləndirilə biləcək müzakirələr AŞPA- da təmsil olunan anti-Azərbaycan qüvvələrin və siyasi qurum kimi AŞPA-nın iç üzünü açmış oldu. Müzakirələr zamanı AŞPA üzvlərindən demək olar ki, heç kəs Ermənistan işğalını dilə gətirmədi. Hətta anti-Azərbaycan qüvvələr, xüsusən də prezident Ann Brassör və Baş Katib Savitski həmməruzəçilər Pedro Aqramunt və Tadeuş İvinskiyə təzyiq etməkdən belə çəkinmədilər.

Assambleya məruzənin 1-ci maddəsində “Azərbaycanın Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş Dağlıq Qarabağ və digər yeddi rayonu barədə tam məlumatlıdır ” ifadəsini həmişə istifadə etdikləri “Dağlıq Qarabağ münaqişəsi” ifadəsinə dəyişdi. Ermənipərəst və anti-Azərbaycan qüvvələr bu dəyişikliyə nail olmaq üçün bütün resursları səfərbər etmişdi və bütün güclərini Azərbaycanın və həmməruzəçilərin haqlı tələblərinə qarşı səfərbər etmişdilər. Bu təklifi irəli sürənlərin əsas məqsədi məruzənin 1-ci bəndini dəyişmək, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və digər 7 rayonunun işğal edilməsi faktını gizlətmək idi. Onlar bu maddəni zəiflətmək üçün 4 düzəliş irəli sürmüşdülər. Müxtəlif formada bir-birini təkrarlayan düzəlişləri irəli sürməkdə niyyət onlardan biri qəbul edilməyəcəyi təqdirdə digəri ilə məqsədə nail olmaqdan ibarət idi.

AŞPA üzvləri öz ölkələrindən xüsusi göstəriş almalarına baxmayaraq, bu düzəlişlərdən 3-nü rədd etdilər və sonuncu 1 düzəliş 10 səs çoxluğu ilə qəbul edildi. AŞPA prezidenti Ann Brassör öz məkrli məqsədlərinə nail olmaq məqsədilə müxtəlif bəhanələrlə həmin bəndi bir neçə dəfə səsə qoydu. Hətta səsvermədən sonra kuluarlarda deputatlar qəbul edilən düzəlişin 10 səs çoxluğu ilə qəbul edilməsinə dair şübhələrini gizlətmirdilər.

Qeyd etməliyəm ki, AŞPA-nın Prosedur Qaydalarına əsasən, həmməruzəçilər müzakirələr zamanı düzəlişlərlə bağlı öz fikirlərini bildirə bilərlər. Lakin AŞPA prezidenti Ann Brassör bu müzakirələr zamanı AŞPA-nın Prosedur Qaydalarını kobud şəkildə pozaraq, məruzənin birinci bəndinə düzəlişlərin müzakirəsi bitənədək məruzəçilərə söz vermədi. Məruzəçilər buna etiraz etdikdə, Ann Brassör onlara “sizin belə bir hüququnuz yoxdur” cavabı verdi və Baş katib Savitski də bunu təsdiqlədi. Yalnız AŞPA-nın ispaniyalı üzvü cənab Aqustin Konde buna qarşı çıxış edərək, Prosedur Qaydalarınm tələbləri ilə bağlı geniş izahat verdikdən sonra Ann Brassör həmməruzəçilərə söz verdi. Amma artıq gec idi, Savitskinin erməniləri müdafiə missiyası artıq başa çatmışdı. Bu müzakirələr bir daha sübuta yetirdi ki, AŞPA-da müxtəlif bəhanələrlə Azərbaycana qarşı təzyiqlərin arxasında ərazilərimizin Ermənistan tərəfindən işğalını gizlətmək və işğal faktının unudulmasma nail olmaq dayanır.

Bu isə aydın şəkildə göstərirdiki, əsas mübarizə “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və işğal edilmiş digər ərazilərində gərginliyin artması” və “Azərbaycanın cəbhəyanı rayonlarının sakinləri qəsdən sudan məhrum edilir” məruzələri müzakirəsi zamanı baş verəcək.