XX əsrin əvvəllərində milli zəmində erməni-azərbaycanlı qarşıdurması və erməni millətçilərinin apardıqları etnik təmizləmə nəticəsində indiki Ermənistan ərazisindən azərbaycanlı əhalisinin əhəmiyyətli hissəsi qovulmuşdu.
XX əsrdə Ermənistan ərazisindən azərbaycanlıların kütləvi deportasiya əməliyyatı – 1905, 1918-1920, 1948-1956, 1987-1988-ci illər adlı dörd mərhələyə bölünür. Statistik və arxiv sənədlərində təsdiq olunduğuna görə, bu əməliyyatlar nəticəsində indiki Ermənistan ərazisində yaşayan bir milyon beş yüz mindən çox azərbaycanlı tarixi torpaqlarından qovulub.
…İkinci dünya müharibəsindən sonra, xüsusilə də “soyuq müharibə” dövründə Moskva xaricdən müxtəlif millətlərin nümayəndələrinin yaşamaq üçün ölkəyə gəlməsinə önəm verir, bu prosesdən guya sosializm sisteminin üstünlüyünün təbliğ olunması üçün istifadə edirdi.
Qəriblikdə yada düşər, ağlaram,
Aşna, yoldaş, yar, müsahib, ellər, hey!..
M.P.Vaqif