منطقه زنگیلان یکی از واحدهای ارضی جمهوری آذربایجان میباشد که در سال ۱۹۳۰ تأسیس شده است. در گوشه جنوب شرقی رشته کوههای قفقاز صغیر، در سواحل چپ رودخانه ارس قرار دارد. از غرب و شمال-غرب با ارمنستان و از جنوب و جنوب-شرق با جمهوری اسلامی ایران مرز مشترک دارد. این منطقه با مرکزیت شهر زنگیلان در زمینی به مساحت ۷۰۷ کیلومتر مربع واقع گشته است. بنا بر آمار اول ژانویه سال ۲۰۰۶ جمعیتی بالغ بر۳۷۴۰۰ نفر در منطقه زنگیلان سکونت دارد.
توابع این منطقه عبارتند از شهر زنگیلان و قصبه های آق اویوق، مینجیوان، بارتاز، آغ بند، حکری، شریکان و روستاهای ملاتکشین، گنیک، بش دلی، کچیکلی، قارقولو، اردکلی، قره گوز، قره دره، چوپه دره، بهارلی، سوپو، دللکلی، رزدره، کللوقیشلاق، ساتاریز، مشهدی اسماعیل، زنگیلان، ایچری موشلان، ملیکلی، قیراق موشلان، اودگون، یئنی کند، ربند، ساریل، خومارلی، حاج آلی، شریفان، مغانلی، خوراما، محمدبیگلی، بابالی، زرنلی، هوالی، آشاقی یئمزلی، اورتا یئمزلی، یوخاری یئمزلی، ساریلی خشتاب، قوبودره خشتاب، اسکندربیگلی، آغبیز، آقاکیشیلر، وژنه لی، آلادین، دره گل یتاق، شاملی، میرزاحسنلی، بورونلو، سیدلر، شاییفلی، قره گول، نجفلر، یوسفلر، طاقلی، جهانگیربیگلی، تورابات، تیری، ولیقلی بیگلی، آغ کند، امیرخانلی، قازانچی، جانبار، گون قیشلاق، دره لی، بیرینجی آقالی، ایکینجی آقالی، اوچونجو آقالی، یوخاری گئیه لی، ساری قیشلاق، بیرینجی آلی بیگلی، ایکینجی آلی بیگلی، بویوک گیله طاق، ونندلی، آشاقی گویئلی، شفیع بیگلی، پیر وئییسلی، و کساقان.
کوهها از گوشه غربی و در نواحی شرقی نیز جلگه ها سطح زنگیلان فرا گرفته است. رسوبات مربوط به دوره های ژوراسیک، کرتاسیه، نئوژن و و آنتروپوژنیک رایج است. منابع زیرزمینی از نوع سنگ ساختمانی، آهک خام ، طلا و سنگ مرمر سیاه و غیره یافت میشود. آب و هوایی با گرمای معتدل و با زمستان خشک در اکثر نقاط زنگیلان حکمفرما است. دمای میانگین هوا در ماه ژانویه ۱ درجه بالای صفر و در ماه جولای افزون بر ۲۵ درجه سانتی گراد بالای صفر میباشد. حد متوسط بارندگی سالانه بین ۴۰۰ الی ۵۰۰ میلی متر است. رودخانه های اصلی (حکری و اوخچو و غیره) به رود ارس ختم میشود.
در مناطق جلگه یی و کوهپایه ها زمینهای کوهی حنایی و قهوه یی رنگ و در مناطق کوهستانی زمینهای کوهی-جنگلی قهوه ای رنگ و دره های رودخانه ای نیز مراتع سرسبز پهنه زنگیلان را پوشش میدهد. انواع گیاهان خشک بیابانی، گیاهان خشکرس کوهی و بوته زارها و جنگل های پهن برگ (بلوط، ممرز و غیره) پوشش گیاهی منطقه را شکل میدهد. جنگل کمیابترین نوع درخت چنار در دره بسیط چای موجود است. حیوانات رایج در منطقه عبارتند از گوزن کوچک، خوک وحشی، خرس، روباه و غیره. پرندگانی چون قرقاول و کبک در منطقه دیده میشود.
کشت انگور، توتون، تره بار و دامداری از محورهای اصلی فعالیتهای اقتصادی را تشکیل میدهد. دو کارخانه شراب سازی، نان پزی، کنسروسازی و دو مؤسسه بافندگی، نساجی، تولید سنگ مرمر و آهک و غیره موجود میباشد.
تعداد ۳۹ مدرسه متوسطه، ۳ دبیرستان، موزه باستان شناسی، ۱ کتابخانه، بیمارستان مرکزی شهری، ۴ بیمارستان روستایی، ۴ واحد بهیاری و یک بیمارستان کارکنان راه آهن در منطقه زنگیلان فعال میباشد.
وجود تعدادی از آثار معماری و باستانی و از جمله برج دایره یی (مربوط به قرن چهاردهم)، آرامگاه (سالهای ۰۵-۱۳۰۴)، مقبره ها (متعلق به قرنهای ۱۴-۱۳) و غیره در اراضی زنگیلان ثبت شده است.
منطقه زنگیلان روزهای ۲۹ و ۳۰ اکتبر سال ۱۹۹۳ به اشغال واحدهای نظامی ارمنی در آمده است.
منبع: دایرة المعارف ملی آذربایجان، در ۲۵ جلد، جلد آذربایجان، باکو، سال ۲۰۰۷، ص ۸۷۵
