سال ١٩۰٣– تصوب قانونی مبنی بر واگذاری حق تملیک زمینهای کلیسایی به وزارت زمین و املاک روسیه ضربه ای بر وضع مادی تشکلهای سیاسی بود که از سوی کلیسا تأمین مالی میشدند و لذا این امر موجبات گسترش تروریسم ارمنی و تشدید روحیات ضد اسلامی و ضد ترک را فرهم ساخت.
ارمنی ها روز ۲٩ آگوست سال ١٩۰٣ در گنجه
روز ۲ سپتامبر در قارس و باکو
روز ١۲ سپتامبر در شوشا
روز ١۴ اکتبرسال ١٩۰٣ در تفلیس دست به اغتشاش و ترور زدند.
سال ١٩۰٥– با راه اندازی حملات مسلح علیه آذربایجانی ها در باکو، ایروان، نخجوان، زنگزور، قره باغ، گنجه، تفلیس و سایر نقاط در صدد آن بوده اند تا پاکسازی آن مناطق از آذربایجانی ها برتری عددی ارامنه را محقق سازد.
روز ۶ فوریه سال ١٩۰٥– کشتارهای ارمنی-مسلمان که بدنبال قتل یک آذربایجانی توسط اعضای کمیته ارمنی کلید خورد، بر خلاف ادعای بسیاری از مؤلفین، پی آمد یک امر تصادفی نبوده، بلکه وقوع آن صرفا در شهری که ارامنه ثروتمند قفقاز در مقاطع مختلف زمانی در آن جمع میشدند از روی برنامه بوده است. ارمنی ها مطمئن بودند که به کمک میلیونرهای ارمنی به اهداف خود در باکو میرسند و ثروتهای نفتی باکو را بدست میگیرند و بدنبال آن نیز مسلمانان را به زور اسلحه از سراسر ماورای قفقاز بیرون رانده دولت ارمنستان را ایجاد میکنند.
۶–١۰ فوریه سال ١٩۰٥– با آنکه تلفات جانی هر دو طرف ناشی از کشتارهایی که با شدت هر چه تمامتر در باکو جریان داشت به هزار نفر میرسد، ارمنی ها به اهداف خود نرسیده و شکست خورده اند.
۲١–۲٣ فوریه– ارمنی ها در ایروان نیز دست به کشتارها زده اند.
روز ٥ می سال ١٩۰٥– بدنبال آنکه سه مسلمان در روستای جهری ولایت نخجوان به شدت زخمی شد و مسلمان دیگری در روستای تومبول در روز ٧ می به قتل رسید، مناقشه بیشتر شعله ور میگردد.
روز ۲٣ می – در پی حمله ارمنی ها به جوانان مسلمان در روستای قرساچای، کشتارها در ایروان از سر گرفته میشود.
روز ٣١ می– علیرغم توقیف کشتارها در ایروان، ارمنی ها تصمیم به حمله به روستاهای مسلمان نشین در حومه ایروان میگیرند. عصر همان روز دست به حمله علیه روستای گوزجیک در منطقه قیرخ بولاغ میزنند.
روز ۲ ژوئن– هنگ ١۰ هزار نفره ارمنی به روستای منگوس حمله میکند. اهالی ١۲ روستای ویران شده مسلمان نشین به روستای تازه کند پناه میبرند.
روز ٣ ژوئن– ارمنی ها به روستای گولوجه حمله ور میشوند. اهالی بی دفاع به روستاهای توطیه، داماگیرمز، کمال فرار میکنند. کشتارها ١۸ روز طول میکشد.
روز ٣ ژوئن– ارمنی های مقیم آباران، شوریئل، پمبک و آلکساندرابول به روستای اوشو از توابع ولایت اچمازین (اوچ کلیسا) یورش میبرند.
روز ۸ ژوئن– مسلمانان روستای اوشو را ترک میکنند.
روز ٩ ژوئن– ارمنی ها روستاهای پرسی، نزروان، کیچیک کند، کتوکلو، قوشابولاغ، ایرکو، انگیرسک و تکیه را قلع و قمع میکنند.
روز ١۰ ژوئن: ارمنی ها ١۰ روستا را در اچمازین ویران میکنند.
سالهای ١٩۰٥–١٩۰۶– تعداد آذربایجانی هایی که در ایالت ایروان به قتل رسیده اند از میزان رشد طبیعی ده ساله جمعیت نیز ١۰ هزار نفر بیشتر بوده است.
نوامبر سال ١٩۰٥– ارمنی ها طی اغتشاشهایی که در شهر گنجه، بخش های جوانشیر، قزاخ براه اندخته بودند هزاران آذربایجانی بیگناه را به قتل میرسانند.
سال ١٩۰۶– کنفرانس (مجلس) صلح بنا بر ابتکار وورنوتسوف-داشکوف جانشین قفقاز و بمنظور پایان دادن به کشتار ارمنی-مسلمان در تفلیس برپا میشود. در آن کنفرانس احمد بیگ آقایف، علی مردان بیک توپچی باشوف، عدیل خان زیادخان اف و سایر نمایندگان هیأت مسلمان ضمن افشاگری در خصوص اهداف حزب “داشناکستیون” از آن بعنوان مجری و طراح کشتارها و ترورها در قفقاز نام میبرند و موارد چشم پوشی محافل رسمی دولتی از اعمال آن حزب را به اثبات میرسانند.
آگوست سال ١٩۰۶– ارمنی ها روستاهای خلج، کارخانه، قطار، اینجوار، داشنوف، چوللو، یئمزلی، سالداشلی، مولالار، باتومان، اخچو-شعبدک، آتقیز، پورداود، ظرول، جومان، اییلی-سیالی، میننه وور، فرجان، قلعه بوینو، بوجاقیق، و سایر روستاهای واقع در بخش زنگزور را با خاک یکسان و اهالی آذربایجانی را قتل عام میکنند.
سال ١٩١۸– ۲۲٩ منطقه مسکونی در ایالت باکو بدست نیروهای مسلح ارمنی تخریب میشود.
تبعید سالهای ١٩۴٧– ١٩٥٣
روز۲٧ دسامبر سال ١٩٤٧– شورای وزیران اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی فرمانی به شماره ٤۰۸٣ در خصوص “جابجایی زحمتکشان کلخوزچی و سایر قشرهای مردمی از جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنستان به جلگه کور-ارس در جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان” صادر کرد. بموجب این فرمان قرار بود صد هزار آذربایجانی اعم از کلخوزچیان و غیره از جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنستان بین سالهای ١٩٤۸-١٩٥۰ “بطور داوطلبانه” به جلگه کور-ارس در جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان کوچ داده شوند.
روز ۲ فوریه سال ١٩۴۸– شورای وزیران جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان فرمان مربوطه را صادر میکند. در این فرمان اتخاذ تدابیر لازمه جهت پذیرش و اسکان ١۰ هزار نفر از جمهوری ارمنستان در سال ١٩۴۸ در نظر گرفته شده بود.
روز١۰ مارس سال ١٩٤۸– شورای وزیران اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی فرمانی به شماره ٧٥۴ و تحت عنوان “برنامه هایی جهت انتقال زحمتکشان کلخوزچی و سایر قشرهایی از اهالی آذربایجانی از جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنستان به جلگه کور-ارس در جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان” بعنوان ضمیمه ای به فرمان شماره ۴۰۸٣ صادر میکند.
سال ١٩۴۸– تعداد ۶۲٩۸ خانواده (۲۴۶٣١ نفر) از ارمنستان به آذربایجان کوچ داده شده اند.
روز۲١ سپتامبر سال ١٩۴٩– نظر به غیر قابل تحمل بودن اوضاع، شورای وزیران جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان طی پیامی به هیأت وزیران اتحاد شوروی خواستار کاهش سقف جابجایی های مورد نظرهمان سال تا ١۰ هزار نفر میشود.
سال ١٩۴٩– تعداد ١۲٣۰۶ خانواده (٥۴٣٧٣ نفر) از ارمنستان منتقل میشوند. آنها عمدتا در بخش های زرداب، علی بایراملی، کردمیر، گوی چای، میربشیر، صلیان، ایمیشلی، صابرآباد و یولاخ اسکان داده میشوند.
روز ١٩ سپتامبر سال ١٩٥۰– بنا بر فرمان هیأت وزیران جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنستان، عناوین ایستگاههای راه آهن مشروحه ذیل تغییر داده میشود: کولاگیرن-تومانیان، حماملی-سپیتاک، ارتاکلیسا-مایسیان، تومارداش-وارداکار، آرپاچای-آخوریان، بوقداشن- باقراوان، قره قولا-گداپ، الایز-آراگاتس، بقودلو-آرتنی، قره بورون-گارمارشن، قامیشلی-سوتاشن، اولوخانلی- ماسیس، ایمانشاهلی-مخچیان، قمرلی-آرتاشات، شیرازلی-آیگاوان.
اوایل سال ١٩٥١– بخشی از اهالی کوچ داده شده، به ناچار دو باره به روستاهای متروکه خود در ارمنستان برمیگردند.
روز ١٩ مارس سال ١٩٥١– بخش دیلیجان در ارمنستان با بخش ایجوان، بخش عزیزبیکوف با میکویان، بخش الایز با آباران، بخش قره باغلار با ودی و بخش گوکاسیان با بخش آماسیا ادغام میشود.
سال ١٩٥١– برنامه هایی برای انتقال ١٥۰۰ خانواده از ارمنستان به جلگه کور-ارس ریخته میشود.
سال ١٩٥۲– فرمان هیأت وزیران جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان مربوط به برنامه جابجایی، انتقال ١۲۰۰ واحد اقتصادی پیش بینی شده بود که تا آخر سال این برنامه ۶.١۲۴ در صد اجرا میشود.
سال ١٩٥٣– با مرگ استالین برنامه جابجایی اهالی توقیف و روند مراجعت آنها از سر گرفته میشود.
تبعید سالهای ١٩۸۸–١٩۸٩
روز ١٩ فوریه سال ١٩۸۸– تظاهرات گسترده در ایروان برپا میشود.
روز ۲۰ فوریه سال ١٩۸۸– در جلسه خارج از نوبت نمایندگان شورای ولایت خودمختار قره باغ کوهستانی که تنها با حضور نمایندگان ارمنی تبار برگزار میشود، مصوبه ای مبنی بر خروج آن ولایت خودمختار از ترکیب آذربایجان و انضمام آن به تقسیمات ارضی ارمنستان به تصویب میرسد.
سال ١٩۸۸– رهبری جمهوری ارمنستان ضمن عدم تضمین امنیت آذربایجانی ها و با ایجاد رعب و وحشت در میان آنها شروع به تبعید اهالی آذربایجانی از ارمنستان مینمایند.
روز ۲٥ مارس سال ١٩۸۸– بدلیل مغایرت فعالیتهای کمیته قره باغ با قانون اساسی جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنستان و قوانین جاری، شورایعالی ارمنستان آن کمیته را یک تشکل غیر قانونی اعلام کرده و تصمیم به تعطیلی آن میگیرد.
روز ١٥ ژوئن سال ١٩۸۸– شورایعالی جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنستان بنا بر درخواست شورای نمایندگان ملی ولایت خودمختار قره باغ کوهستانی با پیوستن آن ولایت خودمختار به ارمنستان موافقت میکند.
روز ١٥ ژوئن سال ١٩۸۸– شورایعالی جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنستان در جلسه خود ضمن تصویب مصوبه ای در خصوص الحاق قره باغ کوهستانی به اراضی آن کشور، طی پیامی از شورایعالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی خواست تا موافقت خود را اعلام نماید. بدنبال رد این مطالبه غیر قانونی از سوی شورایعالی جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان در تاریخ ١٧ ژوئن، وضع آذربایجانی ها در ارمنستان رو به وخامت گذاشت.
روز ١۸ جولای سال ١٩۸۸– در پی مذاکره موضوع ولایت خود مختار قره باغ کوهستانی در جلسه هیأت ریاست شورای وزیران اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و غیر قابل قبول تلقی شدن موضوع تغییرمرزها بین جمهوری ها، ملی گرایان ارمنی در همه جا اقدام به برپایی تظاهراتی بمنظور اخراج آذربایجانی ها از خاک ارمنستان مینمایند.
اواسط سال ١٩۸۸– بیش از ۸۰ هزار آواره در آذربایچان پناهنده میشوند.
روز ١٧ نوامبر– در تظاهراتی در میدان آزادلیق در شهر باکو، قطعنامه ایی حاوی مطالبه اعطای خودمختاری به آذربایجانی های مقیم ارمنستان صادر میشود.
روز ۲٧ نوامبر– و. موسئسیان، معاون اول رئیس شورای وزیران جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنستان (بعدا به پست دبیر اول کمیته مرکزی حزب کمونیست ارمنستان ارتقا یافت) ضمن حضور در روستای “زود” از توابع بخش واردنیس اعلام کرده که برای ترک روستا سه روز به اهالی آن مهلت داده شده است.
تا روز اول ماه دسامبر سال ١٩۸۸– اکثر آذربایجانی های متصدی پستهای مهم ازکار برکنار میشوند.
روز ۶ دسامبر سال ١٩۸۸– بعد از آنکه تقریبا همه آذربایجانی ها از ارمنستان طرد شدند، کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد شوروی و شورای وزیران اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی مصوبه ای را در خصوص “عملکرد غیر قابل قبول برخی مسئولین نهادهای محلی جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان و جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنستان در خروج اجباری شهروندان از محل های اقامت دایم خود” تصویب کرد.
روز ١٥ دسامبر سال ١٩۸۸– سران ارمنستان ضمن “بیمه کردن” خودشان و در جریان مذاکره روند اجرای مصوبه فوق الذکر کمیته مرکزی حزب کمونیست شوروی و شورای وزیران اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به تاریخ ۶ دسامبر، ١٣ مسئول عالی رتبه را از حزب اخراج نموده (و دقیقتر آن، پستهایشان عوض شده بود) و به ۶۸ نفردیگر نیز اخطار دادند که این اقدام در واقع هدف ایجاد توهمی مبنی بر تضمین امنیت در مراجعت آذربایجانی ها به ارمنستان را دنبال میکرد.
روز ۴ ژانویه سال ١٩۸٩– سران آذربایجان بنا بر “درخواست” سران ارمنستان، به نیابت از کمیته های مرکزی حزب کمونیست وهیأتهای ریاست شورای عالی ونیز شوراهای وزیران هر دو جمهوری، از آوارگان درخواست میکند تا به محلهای اقامت دایم خود برگردند.
اول دسامبر سال ١٩۸٩– بدنبال مصوبه شورای عالی ارمنستان مبنی بر الحاق ولایت خودمختار قره باغ کوهستانی به ارمنستان، روند اخراج به هر نحو ممکن آذربایجانی ها از خاک آن ولایت خودمختار شدت بیشتری می یابد.
سالهای ١٩۸۸–١٩۸٩– در سایه حمایتهای مسکو از ارمنی ها ١٧۰ منطقه تماما آذربایجانی نشین و ٩۴ منطقه مسکونی با ترکیب قومی مختلط تخلیه میشود.
روز ٩ آگوست سال ١٩٩۰ – شورایعالی جمهوری آذربایجان با ارسال نامه ای به شماره ۲۰۸-١-۰٥ به دادستانی کل اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی خواستار ارایه اطلاعاتی از آذربایجانی هایی میشود که بر اثر مناقشات ملی در ارمنستان به قتل رسیده اند.
۲-١٥ دسامبر – بیش از۲٣۰۰ ارمنی از ارمنستان به محل های اقامت دایم خود (یعنی به آذربایجان) از جمله ١١۰۰ نفر به باکو، ٣١٥ نفر به شماخی، ١١۰ نفر به زاگاتالا و ٥۴ نفر به شامخور باز گشته اند.
روز ٩ آوریل سال ١٩٩١ – مطابق فرمان شورایعالی جمهوری ارمنستان اسامی با منشأ ترکی ٩۰ منطقه مسکونی تغییر داده میشود.
