روزشمار تاریخ:
ارمنی هایی که در سال ١٩٧۸ صد و پنجاهمین سالگرد مهاجرت خودشان به قره باغ را جشن میگرفتند، با گذشت ١۰ سال دیگر نیات شوم خود را بر ملا کرده و با دلایل و شواهد جعل خود مبنی بر اینکه گویا آنها از ساکنین قدیمی این خطه میباشند سر و صدای زیادی در سراسر جهان انداخته بودند.
در ماه اکتبر سال ١٩۸٧ در جریان تظاهراتی که ظاهرا بمنظوراعتراض به آلودگی محیط زیست شهر ایروان برپا شده بود مطالباتی دال بر الحاق ولایت خودمختار قره باغ کوهستانی به ارمنستان به گوش رسید و طومارهایی تهیه گردید.
کمیته “قره باغ” که تا اوایل سال ١٩۸۸ در اختفا بوده و کمیته “کرونک” که شعبه آن در قره باغ محسوب میشد فعالیتهای خود را در ایروان و خان کندی علنا از سر گرفته بودند.
روز ۲۰ فوریه سال ١٩۸۸ در جلسه خارج از نوبت شورای نمایندگان مجلس ولایت خودمختار قره باغ کوهستانی مصوبه ای مبنی بر خروج آن ولایت از ترکیب آذربایجان و انضمام آن در تقسیمات ارضی ارمنستان به تصویب رسید.
قتل دو جوان آذربایجانی در بخش عسگران از توابع ولایت خودمختار قره باغ کوهستانی به شلیک سلاح گرم در تاریخ ۲۴ فوریه سال ١٩۸۸ بر روند حوادث تحرک و سرعت بیشتری بخشید.
موافقت شورایعالی جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنستان در روز ١٥ ژوئن سال ١٩۸۸ با درخوسات شورای نمایندگان مردمی ولایت خودمختار قره باغ کوهستانی مبنی بر الحاق قره باغ کوهستانی به ارمنستان و نیز بدنبال مصوبه مورخ اول دسامبر سال ١٩۸٩ شورایعالی ارمنستان در خصوص الحاق قره باغ کوهستانی به ارمنستان، روند اخراج به هر شکل ممکن آذربایجانی ها از اراضی آن ولایت خودمختارشدت بیشتری بخود گرفت.
گسیل یگانهای رزمی ارتش شوروی به آذربایجان در تاریخ ۲۰ ژانویه سال ١٩٩۰ برای مقابله با توده های عظیم مردمی که از سیاستهای متجاوزانه ارمنستان در طرح ادعاهای ارضی نسبت به کشورمان و نیز حمایت های سران اتحاد شوروی سابق از آنها خشمگین بوده و برای اعلام انزجار خود به خیابانها و میادین اصلی باکو ریخته بودند، منجر به وقوع فاجعه بی سابقه یی در آذربایجان گردید.
بیانات خشمگین و قاطعانه حیدر علی اف در محل نمایندگی آذربایجان در مسکو در تاریخ ۲١ ژانویه سال ١٩٩۰ بازتاب گسترده یی در سراسر جهان پیدا کرد. حیدر علی اف در جلوی چشمان همه جهانیان عوامل جنایت علیه ملت متبوعش را محکوم کرد.
در نتیجه سیاستهای غاصبانه ارمنی ها که از اواخر سال ١٩٩١ بطور علنی به اجرا گذاشته شده بود، مناطق آذربایجانی نشین ولایت خودمختار ازجمله کرکی جهان، قره داغلی، مالی بیگلی، میشه لی، قوشچولاروغیره اشغال گردید.
از بدو شروع سال ١٩٩۲ جغرافیای عملیاتهای نظامی نیروهای مسلح ارمنی در سرزمینهای آذربایجان گسترش بیشتری یافت و مناطقی از کشورمان یکی پس از دیگری اشغال شد.
در جریان اشغال شهر خوجالی در تاریخ ۲۶ فوریه سال ١٩٩۲ بیش از۶۰۰ نفر بطرز وحشیانه یی به قتل رسید. ١٣۰ نفر ناپدید و افزون بر ١٣۰۰ نفر هم به اسارت گرفته شدند.
از ماه فوریه سال ١٩٩۲ روند میانجی گری جهت حل و فصل مناقشه ارمنستان-آذربایجان در چهارچوب مشاوره امنیت و همکاری اروپا آغاز شده است.
درجلسه جداگانه شورای وزیران خارجه مشاوره امنیت و همکاری اروپا در هلزینکی در تاریخ ۲۴ مارس سال ١٩٩۲ تصمیمی مبنی بر تشکیل کنفرانسی تحت حمایت این نهاد اروپایی در موضوع قره باغ در مینسک بعنوان نشستی جهت بررسی راهکارهای مسالمت آمیز برای پایان دادن به این بحران براساس اصول، تعهدات و مفاد منشور مشاوره امنیت و همکاری اروپا و در اسرع وقت اتخاذ گردید.
در تاریخ ۸ می سال ١٩٩۲ منطقه شوشا بدست غاصبان ارمنی اشغال شد. با اشغال شوشا ارمنی ها عملا کنترل کل منطقه قره باغ علیا را در دست گرفتند.
در تاریخ ١٧–١۸ می سال ١٩٩۲ منطقه لاچین واقع در حد فاصل ارمنستان و منطقه قره باغ کوهستانی آذربایجان بدست دشمن افتاد.
در تابستان سال ١٩٩۲، با آنکه آذربایجان عملیاتهای نظامی موفقیت آمیزی را درامتداد خط جبهه و مخصوصا در محور مناطق گلستان و آغدره انجام داد، ولی این روند نا تمام ماند.
در تاریخ ۲ آوریل سال ١٩٩٣، بخش کلبجر واقع در منطقه ای خارج از محدوده قره باغ کوهستانی اشغال شد.
در تاریخ ۲٣ جولای سال ١٩٩٣، بخش آغدام توسط واحدهای نظامی ارمنی اشغال گردید.
در تاریخ ۲٣ آگوست سال ١٩٩٣، بخش های جبرائیل و فضولی از سوی نیروهای مسلح ارمنی اشغال شد.
در تاریخ ٣١ آگوست سال ١٩٩٣، نیروهای مسلح ارمنی بخش قوبادلی را به اشغال خود در آوردند.
در تاریخ ۲٩ اکتبر سال ١٩٩٣، نیروهای مسلح ارمنی بخش زنگیلان در آذربایجان را اشغال نمودند که این آخرین عملیات اشغالگری ارتش ارمنستان در نوار جبهه بوده است.
در سال ١٩٩٣، در قطعنامه های مصوب شورای امنیت سازمان ملل متحد در رابطه با اشغال بخش هایی از آذربایجان، لزوم احترام به حق حاکمیت، تمامیت ارضی و تغییر ناپذیری مرزهای شناخته شده جمهوری آذربایجان و سایر کشورهای منطقه بار دیگر مورد تأکید قرار گرفت.
در تاریخ ١۲ می سال ١٩٩۴ توافقی در خصوص آتش بس بین ارمنستان و آذربایجان حاصل گردید.
در نشست سران مشاوره امنیت و همکاری اروپا که روزهای ٥–۶ دسامبر سال ١٩٩۴ در بواپست برگزار شد، تصمیمی مبنی بر تأسیس پست ریاست مشترک برای کنفرانس مینسک جهت هماهنگ کردن تمامی تلاشهای میانجیگری در چهارچوب مشاوره امنیت وهمکاری اروپا اتخاذ گردید.
در جریان نشست سران سازمان امنیت و همکاری اروپا که روزهای ۲-٣ دسامبر سال ١٩٩۶ در لیسبن برپا بود، رئیسان مشترک گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا و رئیس جاری آن سازمان اصولی را بعنوان اصول مبنا جهت حل و فصل مناقشه قره باغ توصیه کردند. ولی ارمنستان با این اصول موافقت نکرد و ارمنستان تنها دولتی میان ٥۴ دولت عضو سازمان بود که برضد این اصول رأی داد. رئیس وقت سازمان امنیت و همکاری اروپا بیانیه یی حاوی اصول مذکور را صادر کرد. این اصول به شرح ذیل میباشد:
-تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان
– وضعیت حقوقی که در موافقت نامه یی متکی بر حق قره باغ کوهستانی برای تعیین سرنوشت خود وضع گردیده و عالی ترین حد خودگردانی را برای آن ولایت در ترکیب آذربایجان پیشبینی کرده است.
– تضمینی برای تعهدات متقابل دال بر امنیت قره باغ کوهستانی و همه اهالی آن و از جمله پایبندی همه طرف ها به مفاد روند حل و فصل
در سال ١٩٩٧ نهاد ریاست مشترک متشکل از نمایندگان فرانسه، روسیه و ایالات متحده آمریکا تأسیس شد. از سال ١٩٩۲ ریاست کنفرانس مینسک را ایتالیا (١٩٩۲-١٩٩٣)، سوئد (١٩٩۴)، روسیه (١٩٩٥) و فنلاند (١٩٩٥-١٩٩۶) بر عهده داشته اند.
از تاریخ اول ژوئن سال ١٩٩٧ رئیسان مشترک گروه مینسک پیشنویس سازش فراگیری را برای حل و فصل مناقشه قره باغ ارایه دادند. در این پیشنویس توقیف مناقشه نظامی و حصول توافقی در باره وضعیت حقوقی قره باغ کوهستانی در نظر گرفته شده بود. علیرغم اعلام آمادگی طرف آذربایجانی برای انجام رایزنی های سازنده پیرامون ماهیت اسناد مذکور، طرف ارمنی با نحوه برخورد پیشنهادی به شدت مخالفت کرده است.
رئیسان مشترک در جریان سفر خود به منطقه از تاریخ ١٩ لغایت ۲٣ سپتامبر سال ١٩٩٧ پیشنهاد جدیدی را مبتنی بر “حل مرحله یی” مناقشه ارایه دادند. در این پیشنهاد آزادسازی ۶ شهرستان از اشغال در مرحله نخست، شروع عملیاتهای صلح سازمان امنیت و همکاری اروپا، بازگشت آوارگان به مناطق آزاد شده و برپایی خطوط مراسلاتی در منطقه مناقشه پیشبینی شده بود.
