دولت قرا قویونلو
اوغوز میباشند که هنوز در قرنهای ششم و هفتم در روند شکل گیری ملت آذربایجان نقش داشته اند. قرا یوسف بعنوان سرکرده اتحاد طوایف آذربایجانی در سال ١٤٠٨ موفق میشود تا ارتش تیموریان را شکست داده از آذربایجان بیرون براند. سپس قرا یوسف برسر حاکمیت مطلقه بر آذربایجان وارد جنگ با سلطان احمد جلایری میشود. قرا یوسف در ماه اوت سال ١٤١٠ در نبردی در نزدیکی تبریز بر سلطان احمد چیره میشود و وی را اعدام میکند. بدین ترتیب دولت آذربایجانی جدیدی یعنی دولت قراقویونلو (١٤٦٧-١٤١٠) در سرزمینهای آذربایجان واقع در جنوب رود کور پا به عرصه وجود مینهد. شهر تبریز پایتخت دولت قراقویونلو بوده است. در ادوار مختلف تاریخ علاوه بر مناطق جنوبی آذربایجان، بخشهایی از گرجستان، ارمنستان، کردستان، عراق و غرب ایران نیز جزو دولت قراقویونلو بوده است. دولت قراقویونلوی آذربایجان در اواخر سال ١٤٦٧ سقوط کرده و نهاد سیاسی آذربایجانی جدیدی یعنی دولت آق قویونلو به رهبری اوزون حسن جایگزین آن شده است.
“دولتهای تاریخی آذربایجان”، باکو، سال ٢٠١٢، ص ١١٢
دولت آق قویونلو
طوایف آق قویونلو در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم در منطقه ای در حد فاصل رشته کوههای قفقاز و رودخانه ارس سکونت داشته اند. بخشی از این طوایف در دوره های بعدی در شرق آسیای صغیر (آناتولی شرقی)، دیاربکیر و عراق نیز اسکان یافته اند. با روی کار آمد اوزون حسن در سال ١٤٥٣ که یک سرکرده دلیر و سیاستمدار دوراندیشی بوده، اتحاد طوایف آق قویونلو با مرکزیت در دیاربکیر قدرت بیشتری پیدا کرد. موجودیت دولت قراقویونلو در سال ١٤٦٨ بدست اوزون حسن پایان یافت. وی در سال ١٤٦٨ کلیه سرزمینهای تحت حاکمیت دولت قرا قویونلو را به تصرف خود در آورده پایتخت را از دیاربکیر به تبریز منتقل نمود. اوزون حسن در سایه پیروزیهای درخشانی که در کوتاه مدت بدست آورده بود، علاوه بر سرزمینهای آذربایجان در جنوب رودخانه کور ودیاربکیر توانست آذربایجان غربی، کردستان، بخشهایی از گرجستان و از جمله تفلیس، بخش اعظم ایران و عراق را نیز جزو دولت آق قویونلو (١٥٠١-١٤٦٨) قرار دهد. اوزون حسن امپراطوری بزرگی از خراسان تا خان نشینی قرامان در سواحل دریای مدیترانه ایجاد نموده بود. در سالهای حاکمیت اوزون حسن دولت آق قویونلو به یکی از پرقدرت ترین دولتهای خاور میانه و نزدیک تبدیل شد. در نتیجه کشمکسهای داخلی بعد از مرگ اوزون حسن دولت آق قویونلو به تدریج رو به زوال گذاشت. در سال ١٤٩٩ دولت آق قویونلو به دو قسمت تقسیم شده بود و در سال ١٥٠١ جای خود در صحنه سیاسی را به دولت قزلباشان صفوی داد که مؤسس آن اسماعیل از نوادگان اوزون حسن بوده است.
دولتهای تاریخی آذربایجان، باکو، سال ٢٠١٢، ص ١١٣
