حیدر علی اف: جناب آقای کاوانو.

سفیر محترم.

میهمانان ارجمند.

از دیدار مجدد با شما خوشحالم. به آذربایجان خوش آمدید. امیدوارم که، در این ملاقات بتوانیم مسایل بسیار مهم برای هر دو طرف را با شما مورد مذاکره قرار دهیم.

روابط ایالات متحده آمریکا و آذربایجان چندجانبه است. این روابط شامل رشته های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و سایر زمینه ها میباشد. ولی جناب آقای کاوانو، ما موضوعی را با شما داریم که، از همه زمینه ها ضروریتر است که این هم حل مناقشه ارمنستان- آذربایجان و ادامه روند صلح میباشد. بنظرم، در این زمینه ما می توانیم بطور مفصل با شما گفتگو کنیم. بفرمایید.

کری کاوانو: شما درست می فرمایید، روابط ایالات متحده آمریکا و آذربایجان بسیار غنی و چندشاخه ای است. اینجانب از بابت سفر مجدد به اینجا بمنظور توسعه روند صلح و ادامه مذاکرات خیلی خرسند هستم.

امروز ما در مورد صلح با شما صحبت می کنیم. هیأت نمایندگی بعدی هم که قرار است فردا از ایالات متحده آمریکا به اینجا سفر کند، پیرامون همکاریهای اقتصادی کشورهایمان با شما به گفتگو خواهد پرداخت.

اعتقاد من این است که، امروز برای صحبت از صلح روز خوبی است. امروز ما با جشن گرفتن روز پیروزی، بار دیگر بخاطر می آوریم که، جنگ به چه بهایی تمام می شود و ارزش صلح چیست و اهمیت آن چه قدر میباشد.

من می دانم که، مردم آذربایجان هم ضرر و زیان جنگ و نیز ارزش صلح را خیلی خوب می داند. ما اطمینان داریم که، طی ماههای بعدی امکاناتی برای توسعه روند صلح وجود دارد. سفر این هفته من به منطقه نیز صرفاً برای همان منظور میباشد. موقع این سفر، هم در ایروان و هم در آذربایجان بسر برده ام. اجازه فرمایید، اضافه کنم که، جناب کلینتون رئیس جمهور و خانم البرایت وزیر امور خارجه نیز از نزدیک پیگیر این مسأله هستند و نسبت به آن خیلی علاقه می ورزند.

ما مقدمات سفر جناب کلینتون در ماه آینده به مسکو را فراهم می سازیم. وی، در آستانه این سفر مصمم به بازنگری مناسبات فی مابین و استفاده از آن در مسکو جهت دستیابی به اهداف مورد اشاره من ، میباشد.

اجازه فرمایید، همچنین خدمت جنابعالی برسانم که، یک هفته بعد من به اتفاق سایر همکاران خود از رؤسای مشترک خود در گروه مینسک نشستی را در ژنو تشکیل خواهم داد. ما در جریان آن دیدار در مورد ارایه پیشنهادات جدیدی با هدف پیشبرد روند صلح، به تبادل نظر خواهیم پرداخت.

پس از نشست رؤسای مشترک، روز بعد ما هر سه نفر باهم با نمایندگان سازمانهای بین المللی دیدار خواهیم کرد. هدف اصلی این دیدار نیز عبارت از سازماندهی تشخیص و ارزیابی نیازهای ضروری جهت انجام امور بازسازی است. در همان نشست ژنو نمایندگان بیش از ۱۲ سازمان بین المللی شرکت خواهند کرد و ما راجع به برنامه های ارایه کمک به اسکان آوارگان در سرزمین هایی که، از اشغال آزاد خواهد شد، به گفتگو می پردازیم. در جریان این نشست همچنین پیرامون بازسازی خطوط راه آهن، نیروگاههای برقی، روستاها و شهرها در سرزمینهایی که از اشغال آزاد خواهند شد، تبادل نظر مفصلی انجام خواهد شد. آنها درک می کنند که، این، وظیفه خطیری است.

همچنین متوجه این هستند که، صلح تمام عیار حاصل نگردیده است. ولی معتقدیم که، زمان مناسبی برای آماده شدن جهت دستیابی به صلح رسیده است. در صورت حصول صلح، بازگشت انسانها به زاد و بوم خود بلا فاصله باید تأمین شود.

وقت آن رسیده است که، زندگی انسانها را مجدداً به روال عادی برگرداند و این کار را تحقق بخشید. هم در ارمنستان و هم در آذربایجان. ما طی این ماهها بطور جدی مشغول این مسایل نیز خواهیم شد.

حیدر علی اف: واقعاً، امروز روز بیادماندنی است. ۵۵ سال پیش ائتلاف بزرگی مرکب از اتحاد شوروی، ایالات متحده آمریکا، بریتانیای کبیر، طبیعتاً، به اتفاق نیروهای میهن پرست اروپایی بر نازیهای آلمان آخرین پیروزی را بدست آوردند. اینجانب امروز حین دیدار با شرکت کنندگان آن جنگ و یاد خاطره شهیدان آذربایجانی نیز مجدداً اهمیت پیروزی و فجیع بودن آن جنگ نه تنها در قرن ۲۰، بلکه در طول تاریخ بشری را مورد تأکید قرار دادم. مایه خوشحالی است که، از پایان جنگ جهانی دوم ۵۵ سال گذشته و مجدداً جنگ جهانی شروع نشده است. ولی بعد از اینکه هنوز ۲۰ سال از جنگ جهانی اول نگذشته بود، در قرن ما جنگ جهانی دوم آغاز شد. این امر دلالت بر آن دارد که، جامعه بشری تمایل بیشتری به صلح دارد و بسوی آن حرکت می کند.

پس از جنگ جهانی دوم، “جنگ سرد” آغاز شد. آن هم خیلی طول کشید. ولی پایان یافت. اتحاد شوروی فرو پاشید و پیمان ورشو از بین رفت. کشورهای ما، از جمله آذربایجان استقلال خود را بدست آورد. همه اینها نتیجه این روند صلح میباشد. ما از اینها بسیار تحسین می کنیم. لیکن در عین حال، جنگهای منطقه یی هنوز هم کنده نشده است. به همان اندازه که، فقدان جنگ جهانی باعث خوشحالی ماست، در عین حال، وجود جنگ و مناقشات منطقه ای، بیش از حد ما را نگران می سازد. بویژه موجب نگرانی آذربایجان است. زیرا کشورمان خسارات فراوانی را از مناقشه ارمنستان- آذربایجان دیده است. بخاطر همه اینها، ما در آذربایجان شاید هم در مقایسه با سایر کشورها و ملتهای جهانی، طرفدار صلح هستیم.

اکنون شش سال است و روز ۱۴ می شش سال آن تمام خواهد شد که، ما در شرایط آتش بس بسر می بریم. این امر دلالت بر این می کند که، آذربایجان تا چه اندازه سیاست صلح دوستانه اجرا می نماید و چه قدر پایبند به صلح میباشد.

همانطور که مطلع هستید، ما طی سالهای اخیر با مشارکت گروه مینسک و رؤسای مشترک آن- ایالات متحده آمریکا، روسیه و فرانسه اقدامات زیادی را بمنظور دستیابی به صلح انجام داده ایم. سرانجام، می دانید که، در سال گذشته چند دوره ملاقات مستقیمی بین رئیسان جمهور ارمنستان و آذربایجان برگزار شده است. امروز می توان گفت که، این دیدارها ما را بسوی صلح حرکت می داد. شما این مطلب را خوب می دانید. ولی در تعلیق این روند صلح باز هم آذربایجان تقصیری ندارد. بدلیل وقوع  حوادث تروریستی در اکتبر سال گذشته در ارمنستان که شما از آن اطلاع دارید، روند صلح به تأخیر افتاد. من بارها این مطلب را به شما گفته ام، در جریان نشست داووس، و در ماه فوریه موقع دیدار در واشنگتن با بیل کلینتون رئیس جمهور، خانم البرایت وزیر امور خارجه و سایر مقامات که شما نیز در آن حضور داشتید، همچنین در همه دیدارها با مقامات دولتی کشورتان موضع آذربایجان را اعلام کرده ام. این هم عبارت از آن میباشد که، ما خواهان تداوم روند صلح هستیم.

بهمین مناسبت اینجانب خیلی خوشحالم که، شما مصمم به ارایه تحرک جدیدی به این روند هستید. سفر شما هم به ارمنستان و هم آذربایجان دلالت بر این دارد. اینجانب از این استقبال می نمایم. همانطور که شما بیان داشتید، دیدار نمایندگان رؤسای مشترک در ژنو و سپس نشست رئیسان مشترک با سازمانهای بین المللی مالی هم، طبعاً، نشانگر این است که، شما نظرات بسیار جدی در این باره دارید. من تؤام با امیدهای فراوان نسبت به این برنامه های شما می نگرم.

شما بیان کردید که، مقدمات برنامه سفر جناب بیل کلینتون رئیس جمهور به مسکو را تهیه می کنید. در چارچوب این سفر مسأله حل مناقشه ارمنستان- آذربایجان نیز در دستور کار قرار دارد. من آرزو می کنم، این مسأله در الویت دستور کار باشد. خواهشمندم، به جناب بیل کلینتون ابلاغ کنید که، گفتگویمان با وی در ماه فوریه را مجدداً بخاطر بسپارد. در جریان مذاکرات، وی بار دیگر به من گفت که، در راستای حل مسالمت آمیز این مسأله از هیچ اقدامی دریغ نخواهد کرد. ما آماده ایم نتایج فعالیت شما در این زمینه را بدانیم. تردیدی ندارم که، اکنون با آغاز به کار مجدد شما پیشنهاداتی ارایه خواهد شد که، متضمن تسریع در حل مسأله خواهد گردید، نه طول کشیدن آن.

ما حین دیدار با شما در ماه اکتبر نیز ضمن مشاهده امکانپذیر بودن صلح که، این، پیشنهاد شماست،- مسایل بازسازی را در دستور کار قرار دادیم.

بهنگام ملاقات با جناب بیل کلینتون در استانبول در ماه نوامبر که، شما هم در آن حضور داشتید، این مسایل مجدداً در دستور کار بود. در آنجا اینجانب موقع دیدار با جناب ژاک شیراک رئیس جمهور فرانسه هم بعنوان یکی از رؤسای مشترک گروه مینسک، ایشان نظرات بسیار جدی در مورد بسیج حتمی این منابع مالی و اتحادیه اروپا و انجام این امور بازسازی، اظهار داشت. اینها چنین تصوری ایجاد می کند که، پس، حتماً در آینده نزدیکی ما می توانیم به صلح برسیم. فلذا اکنون ما مذاکراتی را در مورد مسایل بازسازی انجام می دهیم. در سالهای قبل مسایل بازسازی هرگز در دستور کار قرار نگرفته بود. زیرا اکنون می توان چنین گفت که، در آن زمان واقعیت دستیابی به صلح هنوز نزدیک نبود. ولی اکنون، بنظرم، این امر نزدیک می شود. همه چیز بستگی به شما دارد. می دانید که، هر چه بستگی به ما دارد، ما همه این کارها را انجام خواهیم داد. فلذا اینجانب از بابت این اطلاعات شما بسیار خوشحالم.

کری کاوانو: من در امید و اعتقادات شما شریک هستم که، امروز ما بیشتر به صلح نزدیک شده ایم. ولی این هم در سایه رهبری شما تحقق یافته است. بستگی زیادی به صبوری شما داشته است.

از ماه اکتبر دوران گذشته برای ارمنستان خیلی سخت بوده است. لیکن اینجانب معتقدم و بیان می دارم که، سفر این هفته من به ارمنستان- ایروان بار دیگر دلالت به این امر داشت که، اوضاع در آن تثبیت یافته است. من در ایروان پایبندی مشابه به صلح و آرزوهای پیشبرد این روند را از رهبری ارمنستان نیز شنیدم.

با اغتنام از این فرصت، مایلم در باره شرکت کنندگان جنگی کشورتان نیز چند کلمه ایراد کنم. برداشتهای خود از فیلم تولیدی ارتش آلمان را هرگز نمی توانم فراموش کنم. آن فیلم در روز تولد هیتلر تهیه شده بود. در همان فیلم، کیک هدیه برای هیتلر را نشان می دهند. آن قسمت از همان کیک شبیه نقشه که، منقوشی به منطقه باکو بود، صرفاً برای هیتلر در نظر گرفته شده بود. بمنظور پیروزی هیتلر در جنگ، ارتش آلمان باکو را به دید “برلیان” می نگریست. ولی او، هرگز موفق نشد بیاید و دریای خزر را ببیند. مردانگی و رشادت ملت شما از ورود وی به اینجا جلوگیری کرد. ما بر این باوریم که، ناکامی وی در تصرف “برلیان” صرفاً باعث کوتاه مدت شدن جنگ گردید.

ما آمریکایی ها نخستین بار در بلژیک با آلمانها روبرو شدیم. در آن جنگ و نبردها ما بدلیل آن پیروز گشتیم که، عملاً تجهیزات سوخت آنها تمام شده بود. ما در آن جنگ بجهت آن پیروز گشتیم که، ما همه متحد بودیم. جنابعالی به ائتلاف ایالات متحده آمریکا با اتحاد شوروی، بریتانیای کبیر و سایر کشورها اشاره فرمودید. از این لحاظ، بنوعی می توان گفت که، امروز در گروه مینسک نیز همان ائتلاف موجود میباشد. روسیه، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا- همه برای خدمت به یک هدف تلاش می کنند. به یاری خدا اکنون خطر هم کمتر از قبل است. ولی ارزش صلح مثل قبل مهم میباشد.

امیدوارم که، در نتیجه مساعی مشترک، طبق معمول، این دفعه نیز ما موفق به دستیابی به صلح خواهیم شد. درک می کنیم که، دستیابی به صلح طول کشیده است. از اینکه، شما بار دیگر متوجه این مطلب هستید و صبورانه رفتار می کنید، تجلیل می نماییم. می فهمیم که، طولانی شدن این مسأله برای مردم شما سخت است.

مطلع هستید که، در دسامبر سال گذشته من بهمراه همکاران خود در گروه مینسک از اردوگاه آوارگان بازدید کرده ام. ما نیازهای آوارگان را درک می کنیم. دیدارمان با همان آوارگان در اردوگاهها و مشاهده عینی نیازهایشان، مثل اینکه برای فعالیت جدی ما نقش “سوخت” و “بنزین” را ایفا کرده است. به تعبیر دیگری، در افزایش انرژی و تلاشهای ما جهت دستیابی به صلح و بازگشت آوارگان به زاد و بوم خویش به ما نیرو بخشیده است.

بدون کمک شما و ارمنستان ما نمی توانیم این روند را پیش ببریم. اکنون ما با مشاهده پایبندی کشورهای درگیر مناقشه نسبت به امکان دستیابی به صلح، روحیه بیشتری پیدا کرده ایم.

اجازه فرمایید، یک مسأله مرتبط با جناب بیل کلینتون رئیس جمهور محترم را هم مورد اشاره قرار دهم. اصلاً نیازی نیست که، اظهارات جناب کلینتون موقع دیدار با شما در ماه فوریه را مجدداً اینجانب به ایشان خاطرنشان سازم. چرا که، مناقشه قره باغ کوهستانی و وضع پیرامون آن همواره مد نظر و توجه ایشان است. ایشان همیشه خواهان تأمین حل مناقشات در این منطقه- قفقاز بوده اند.

ولی مایلم همچنین بیان کنم که، جناب بیل کلینتون پس از دیدار با شما و کوچاریان در استانبول، با نیروی ویژه یی به این مسأله ملحق شده است. همانطور که جنابعالی مستحضر هستید، ایشان نیز آماده انجام همه اقدامات مقتضی برای کمک در حل این مسأله میباشد.

در پایان، اجازه فرمایید به سایر اهداف سفر خود هم اشاره کنم. گرچه امروز- در این روز عید پیروزی در کشور شما بسر می بریم، میدانیم که فردا برای جنابعالی روز خاصی است- روز تولد شماست. ما فکر می کردیم هدیه یی مخصوص را تقدیم حضورتان نماییم. ولی انتخاب هدیه شایسته برای ما سخت شد. با ملاحظه تحفه بزرگی که جنابعالی نسبت به روند صلح ادا فرمودید، میبایست ابعاد هدیه ما نیز بزرگ می شد، اما هواپیما کوچک است. سپس فکر کردیم، با اینکه خود هدیه هم کوچک باشد، لیکن معنی و ارزش آن باید فوق العاده بزرگ باشد. بهمین خاطر اینجانب هدیه کوچکی را خدمت شما آورده ام.

حیدر علی اف: این چیست؟

کری کاوانو: این قطعه، قسمت کوچکی از مسجد آغدام است. ولی با اینکه این هدیه کوچکی است، قطعه ای از زمینی است که شما آرزوی بازسازی آنرا دارید. امیدواریم، روزی برسد و خود آن مسجد بزرگ کاملاً عودت شود. و ما هم در بازسازی آن کمک کرده موفق به ایجاد شرایطی برای عبادت انسانها در آن خواهیم گردید.

حیدر علی اف:  از شما خیلی متشکرم. مرا خیلی متأثر کردید. راستش، تصور نمی کردم که، این قدر بی نظیر باشد.

می دانم که، شما در ماه دسامبر در منطقه آغدام بودید. اگر از آن منطقه- آن مسجد یک قطعه را برداشته در خود نگه داشتید و امروز در آستانه روز تولدم به اینجانب هدیه می کنید، پس شما واقعاً یک انسان مخلصانه پایبند صلح هستید و از صمیم قلب برای رسیدن آذربایجان به صلح کوشش می نمایید. این امر، به قدری غیر منتظره است که، می دانید، در من خیلی اثر گذاشت. از شما نهایت تشکر را دارم. آرزو می کنم، با کمک شما و در نتیجه مساعی مشترکمان بتوانیم به منطقه آغدام سفر کنیم، آن مسجد را احیا و کلیه سرزمینهای اشغالی را بازسازی نماییم.

من این هدیه را نگه خواهم داشت. پس از آزادسازی آغدام از اشغال درخواست خواهم کرد، به اتفاق شما به آنجا سفر کنیم و این هدیه را بعنوان یک اثر نمایشی موزه در اختیار مسجد قرار خواهم داد تا، در آنجا نگه دارند. این، به من بیشتر امید می دهد که، بزودی موفق به صلح خواهیم شد.

شما سخنان بسیار ارزشمندی را در مورد رزمندگان جنگ جهانی دوم ما و پیروزی عمومی که در سال ۱۹۴۵ بدست آوردیم، ایراد کردید. همان کیکی که در روز تولد هیتلر تقدیم وی شده بود، برای ما هم معلوم است، آنرا در فیلمها دیده ایم. واقعاً، در آن کیک شهر باکو با علامت خاصی ترسیم شده بود و آنها نیز قصد تصرف باکو و آذربایجان را داشتند.

اینجانب امروز موقع سخنرانی در جمع رزمندگان جنگ جهانی دوم خاطرنشان کردم که، در آن زمان آذربایجان ۷۰ درصد نفت و فرآورده های نفتی تولیدی اتحاد شوروی را تحویل می داد. چنانچه نفت باکو- آذربایجان نبود، کسب پیروزی بمراتب سختتر می شد.

بلژیک جای کوچکی است. بعلت اینکه، در آنجا بنزین تجهیزات آلمانها تمام شده بود، شما موفق به پیروزی شدید. فرض کنید، اگر در خطه بزرگی مثل اتحاد شوروی واقعاً بنزین تمام می شد، برای آلمانها کسب پیروزی سخت نبود. بله، در آن موقع ما قفقاز و آذربایجان را حفظ کردیم، از نفت و دریای خزر حراست نمودیم.

اکنون سعی می کنیم منابع عظیم نفتی آذربایجان را برای صلح، دموکراسی و استقلال آذربایجان به اتفاق شما- ایالات متحده آمریکا و کشورهای غربی استخراج نماییم. در این زمینه ما به دستاوردهای خوبی رسیده ایم.

هم اکنون مهمترین هدف ما، دستیابی به صلح میباشد. نیازی نیست تا ثابت کنم که، پس از حصول صلح، در اینجا همه چیز کاملاً بگونه دیگری خواهد بود. فلذا من از بابت این سفرتان و اطلاعاتی که در راستای توسعه روند صلح در اختیار ما قرار دادید، مجدداً از شما تشکر می کنم. بار دیگر اعلام می دارم که، ما آماده همکاری با شما در این راه و رسیدن به هدفمان هستیم. سپاسگزارم.