تاریخچه تبعید آذربایجانی های مقیم ارمنستان کنونی مشمتل بر دوره ای از سال ۱۸۲۰ تا سال ۱۹۸۸ میباشد.

موضوع محرومیتهای آذربایجانی ها ناشی از تبعید آنها از سرزمینهای تاریخی خود  در اراضی ارمنستان معاصر نه فقط در آذربایجان، بلکه در کتابهای منتشره در ارمنستان و سایر کشورها نیز تا حد کافی انعکاس پیدا کرده است.

در کتابی تحت عنوان “اهالی ارمنستان شوروی از سال ۱۸۳۱ تا سال ۱۹۳۱” به قلم زارن کارداکیان از مؤلفان ارمنی آمده است: “تا سال ۱۸۲۰ آذربایجانی ها در ۲۰۰۰ منطقه از ۲۳۰۰ منطقه مسکونی واقع در خاک ارمنستان کنونی سکونت داشته اند.”

در پی عهدنامه ترکمن چای منعقده بین ایران و روسیه در سال ۱۸۲۸ که منجر به تجزیه آذربایجان گردیده، آذربایجانی ها مدام در معرض تبعیدهای گسترده قرار گرفته اند. همانطوریکه در کتاب “لغت نامه توپونیم های ارمنستان و مناطق همجوار” که در سال ۱۹۸۶ در ایروان چاپ شده است میخوانیم: “هفتاد در صد اهالی ساکن در اراضی ارمنستان کنونی مهاجرانی هستند که در سالهای ۱۸۲۸-۱۸۳۰ از ترکیه و ایران آمده اند.”

ویا اینکه در کتاب “خطری که کار روس ها در ماورای قفقاز را تهدید میکند” که توسط ی.شاوروف به رشته تحریر در آمده و در سال ۱۹۱۱ در پترزبورگ به طبع رسیده است میخوانیم: “تعداد ۴۰۰۰۰ ارمنی از ایران و ۸۴۶۰۰ ارمنی نیز از ترکیه بین سالهای ۱۸۲۸ تا ۱۸۳۰ به ماورای قفقاز کوچ داده و در بهترین زمین های ایالت ایروان با تعداد اندک ساکنین ارامنی آن اسکان داده شده اند.” علاوه بر این، جاستین مکارتی استاد یکی از دانشگاه های آمریکا در کتاب “آیا نسل کشی بوقوع پیوسته است؟” مینویسد: “بین سالهای ۱۸۲۰ تا ۱۹۲۰ تعداد ۶۰۰ هزار ارمنی به اراضی روسیه منتقل شده و دو میلیون مسلمان نیز این اراضی را ترک کرده است.”

تبعید وسیع آذربایجانی ها از اراضی ارمنستان در قرن بیستم از حیث تقسیم بندی به چهار مرحله یعنی دوره های ۱۹۰۵،۱۹۱۸-۱۹۲۰، ۱۹۴۸-۱۹۵۶ و ۱۹۸۷-۱۹۸۸ تقسیم میشود. آمار و شواهد موجود در بایگانی ها حکایت از آن دارد که در نتیجه این عملیاتها بیش از یک و نیم میلیون آذربایجانی از سرزمینهای تاریخی خویش بیرون رانده شده اند. بدنبال تأسیس جمهوری شوروی ارمنستان نیز اسامی ۶۹۸ از ۹۴۰ منطقه مسکونی آذری نشین بنا بر مصوبه شورایعالی ارمنستان با عناوین ارمنی جایگزین شده است. ولی ارمنی ها به این کار هم اکتفا نکرده اند. عملیات های تغییر توپونیم ها بعد از تبعید کامل آذربایجانی ها از اراضی آن جمهوری همچنان ادامه داشته است. بموجب فرمان لئون تر پطروسیان رئیس جمهور اسبق ارمنستان به تارخ ۹ آوریل سال ۱۹۹۱، اسامی آخرین گروه آبادیهای آذربایجانی نشین متشکل از ۹۱ منطقه مسکونی با جاینامهای ارمنی عوض شده است.

تاپدیق فرهاد اوغلو

amerikaninsesi.org