موزه های قره باغ

تعداد ۳۱ موزه بعنوان مبلغین میراث فرهنگی و مادی کشورمان در مناطق جنگ زده و همچنین در سرزمینهای آذربایجان که تحت اشغال نیروهای مسلح ارمنستان قرار دارد، فعال بوده اند. در حال حاضر ۱۰۳ هزار اثر موزه در سرزمینهای تحت کنترول نیروهای مسلح ارمنستان رها شده است.

هدف ما این است که ضمن آگاه کردن نسل جوان از میراث مادی و معنوی محصور در مناطق اشغالی، در خصوص ضایعات وارده، به سازمانهای بین المللی نیز اطلاع رسانی صحیحی انجام شود. تحقق این ایده در سایه اجرای طرحی از سوی بنیاد حمایت از آزادی بیان (SAMF) با حمایت مالی شورای حمایتهای دولتی از سازمانهای غیر دولتی میسر شده است. گفتنی است شورای مزبور زیر نظر ریاست جمهوری عمل میکند.

ستون “میراث”، بطور مستمر مطالب پیرامون موزه های قره باغ را تقدیم حضورتان خواهد کرد.

موزه نان آغدام

صادق مرتضی اف دبیر اول کمونیست وقت منطقه، در سال ۱۹۸۲مبتکر ایده ایجاد موزه نان آغدام شده که دومین موزه از این نوع در جهان محسوب میشود. تعمیرات آسیاب که همان سال شروع شده بود سال بعد به اتمام رسیده و در تاریخ ۲۵ نوامبر سال ۱۹۸۳ موزه درهای خود را به روی انسانها باز کرده است.

آسیابی که موزه در محل آن قرار گرفته، در اواخر قرن نوزدهم توسط محمد قره یف، از خانواده معروف منطقه احداث شده است. بعنوان اثر فرهنگی محلی تحت حفاظت دولت بوده است. کاروان سرایی نیز جزو این مجموعه بوده است. زمان حاکمیت شوروی این کاروان سرای واقع در اراضی موسوم به “دگیرمان حیطی” تبدیل به خانه مسکونی گردیده و تحویل ساکنین محلی داده شده است.

آسیاب در سال ۱۹۸۷ به اوج ظرفیت کاری خود رسیده است.

کار تزیینات داخلی موزه را گروهی به رهبری ادوارد کروپکین، کارمند اداره تزیینات هنری وزارت فرهنگ انجام داده است. سرپرستی هیأت نمایندگی را ثریا اسماعیل اوا بر عهده داشته است.

موزه از سه بخش تشکیل شده است.

قسمت ورودی مستقمیا به سالن تابستانی منتهی میشود. در وسط این سالن که قسمتی از سقف آن پوشیده است، فواره ای موجود بوده است. این سالن گذرگاههایی به کافه “سنبل” و به آشپزخانه و هم به اتاق غذاخوری کوچکی داشته است. درست از قسمت ورودی که سمت چپ حرکت میکردی وارد نمایشگاه میشدی. این موزه وردی دومی هم داشت که به اطاق مدیرت راه ختم میشد. بدلیل ارتفای بلند نمایشگاه، بخشی از آن به طبقات بالا و پایین تقسیم شده بود. ضمن بالا رفتن از سمت چپ در ورودی در قسمتی معروف به نیم طبقه اتاق اداری به مساحت بیست متر مربع و راهرو قرار داشته است. قسمت فوقانی همانجا گذرگاهی به اتاق زیر شیروانی هم بوده است. اشیای اضافی موزه در بالاخانه نگهداری میشده است.

مساحت سالن نمایش اول ۸۰ متر مربع و دومی هم ۳۰ متر مربع بوده است. در سالن اول آسیاب دستی قرار داشت که قادر بود روزانه ۱۰-۸ تن گندم را آرد کند. در آن سالن همچنین دستگاه آسیاب کننده گندم از نوع “تریئر” به نمایش گذاشته شده که در سالهای ۳۰ قرن گذشته مورد استفاده بوده است. سالن نمایشگاهی دوم نیز مملو از نمونه های جالبی بوده است. وسایل کاری از قبیل خیش، خرمن کوب، داس و اره دس، آسیاب دستی متعلق به قرن دوم (معروف به کرکره) و گندم کوب موسوم به  “چارچار” در معرض دید بینندگان بوده است. پله های تخته یی در قسمت راست آسیاب به طبقه دوم منتهی میشد. اینجا محصولات تهیه شده از نان، از جمله انواع نانهای پخته شده در گنجه، نخجوان، قره باغ، گرجستان، ارمنستان، داغستان و ثمرقند به نمایش گذاشته شده بود. علاوه بر این کوزه قدیمی بزرگی و لوازم آشپزخانه ای نیز در معرض دید بوده است. سالن همجوار صرفا به مسائل گندم کاری و کشت و کار اختصاص داده شده بود. در اینجا انواع مختلف غلات، محصولات تهیه شده از گندم، کوپنهای نان کودکان دوره جنگ و نیز نقشه آذربایجان تهیه شده از دانه های گندم به نمایش گذاشته شده بود.

شغل آسیابداری نیز در جدول کارکنان موزه منظور شده بود. هدف این بوده که آسیاب برای ارایه محصول آماده به بینندگان همواره فعال باشد.

دانه های سنگ شده گندم، قدیمی ترین اثر این موزه بوده که قدمت آن به هزاره هفتم پیش از میلاد بر میگردد. این دانه ها توجه حاضرین را بیشتر بخود جلب میکرده است. با آنکه این گندم را آکادمیسن امام مصطفی اف تقدیم موزه کرده ولی دانه های آن در سایه تلاشهای پرفسور ایده آل نریمان اف، باستان شناس معروف و عضو ناپیوسته آکادمی ملی علوم آذربایجان در جریان کاوشهایی در تپه چالاقان در اراضی روستای افتلی منطقه آغدام کشف شده بود. بعدا فقط دانه های سنگ شده گندم که سلامت مانده بودند توسط چیمناز علی یوا مدیر وقت شعبه فرهنگ به عنوان امانتی به موزه تاریخ آذربایجان واگذار شده است.

در جریان حمله نیروهای مسلح ارمنستان دو گلوله توپ به موزه اصابت کرده بود. گلوله اولی به سالن سوم نمایشگاهی اصابت کرده ولی منفجرنشده است. توپ دوم نیز مقارن ساعت ۱۶ و ۴۰ دقیقه روز ۱۲ اوت سال ۱۹۹۲ این موزه را هدف قرار داده است. زاهد ولی اف بازپرس ارشد دادستانی منطقه ای قره باغ که به پرونده شماره ۶۴۵۲۵ رسیدگی میکرد، در تحقیات خود متذکر شده که در تاریخ ۱۲ اوت سال ۱۹۹۲ شهر آغدام از طرف روستاهای خان آباد و نخجوانیک از توابع شهرستان سابق عسگران مورد حملات شدید موشکی و توپخانه ای قرار گرفته که در نتیجه یکی از گلوله های توپ به موزه نان اصابت کرده است. صرفا این گلوله توپ هم به موجودیت این موزه برای همیشه پایان داده است. تلاشهای آتشفشانی برای اطفای حریق ناکام مانده است. در نتیجه، حدود ۱۵۰۰ اثر موجود در موزه درمیان شعله های آتش از بین رفته است…

الله وردی اسد اف اولین مدیر این موزه بوده است. در دوره های مختلف افلیا زینال اوا (۱۹۸۷-۱۹۸۴)، نیازی قلی اف (۱۹۸۸-۱۹۸۷) و بعد از سال ۱۹۸۸ نیز حافظ علی اف مدیریت این موزه را عهده دار بوده اند.

تهیه کننده مطالب:

وقار توفیقلی

مدیر عامل بنیاد حمایت از آزادی بیان