مصوبه شورای ملی آذربایجان در خصوص واگذاری شهر ایروان بعنوان مرکز سیاسی به ارمنی ها. (به تاریخ ۲۹ می سال ۱۹۱۸). بدنبال انحلال اتحادیه ماورای قفقاز در تاریخ ۲۶ می سال ۱۹۱۸، شورای ملی ارمنستان در تفلیس تأسیس جمهوری ارمنستان (آرارات) را اعلام کرد. روز ۲۹ می سال ۱۹۱۸ جلسه شورای ملی آذربایجان در تفلیس برگزار گردید. طبق صورت جلسه شماره ۳ آن جلسه، فتحعلی خان خویسکی گزارشی از نتایج مذاکرات انجام شده با شورای ملی ارمنی پیرامون سرحدات ارضی فدراسیونهای آذربایجانی و ارمنی ارایه داده است.
خویسکی با بیان اینکه ارمنی ها برای تشکیل فدراسیون ارمنی نیاز به مرکز سیاسی دارند و بعد از انتقال آلکساندراپول (گمری) به ترکیه فقط ایروان میتواند نقش چنین مرکز سیاسی را داشته باشد، بر ضرورت گذشت شدن ایروان به ارمنی ها تاکید کرده است. خلیل بیگ خاصمحمدوف، محمد یوسف جعفروف، اکبرآقا شیخ الاسلام اف، محمد محرم اف طی سخنانی پیرامون این موضوع گذشت شدن ایروان به ارمنستان را ضرورت تاریخی و بدبختی اجتناب ناپذیری دانسته اند. در نتیجه رأی گیری در این رابطه، ۱۶ نفر از اعضای ۲۸ نفره شورای ملی به واگذاری ایروان رأی مثب داده، یک نفرمخالفت کرده و ۳ نفر نیز رأی ممتنع داده اند (در صورت جلسه چنین آمده است). بدین ترتیب، شورای ملی آذربایجان تصمیم به واگذاری ایروان به ارمنستان گرفته است. فتحعلی خان خویسکی، نخست وزیر دولت آذربایجان روز ۲۹ می در نامه خود به محمد حسن حاجینسکی وزیر امور خارجه مینوشت: “ما به تمامی اختلافات با ارمنی ها پایان دادیم. آنها ضرب الاجل را می پذیرند و به جنگ خاتمه میدهند. ما ایروان را به آنها گذشت کردیم.“
در جلسه مورخ اول ژوئن شورای ملی، موضوع مزبور مجددا مورد بحث قرار گرفته و به تصمیم متخذه اعتراض شده است. آن اعتراضیه به امضای ۳ عضو ایروانی شورای ملی رسیده بود. شورای ملی تصمیم گرفت تا این اعتراضیه بدون هیچ مذاکره یی به صورت جلسه ضمیمه گردد. علیرعم کلیه توجیهات و دلیل های آورده شده برای استدلال تصمیم واگذاری ایروان به ارمنی ها، این یک اشتباه سیاسی محض بوده است. دولت ارمنی بعد از جابجایی از تفلیس به ایروان، دست به نسل کشی آذربایجانی ها در ایروان و سایر سرزمینهای آذربایجان زد. آذربایجانی های مقیم ایروان در معرض نسل کشی هدفمند داشناکی ها (سالهای ۱۹۲۰-۱۹۱۸) و حاکمیت شوروی (۱۹۹۱-۱۹۲۰) و سیاستهای تبعید آنها قرار گرفتند. آثار فرهنگی متعلق به آذربایجانی ها در ایروان نابود و سیاستهایی برای ارمنی سازی آنها اجرا گردیده است. از اواخر سالهای ۱۹۸۰ آذربایجانی ها بطور کامل از شهر ایروان بیرون رانده شدند.
دایرة المعارف جمهوری خلق آذربایجان (به زبان آذربایجانی)، در دو جلد، جلد دوم، باکو، سال ۲۰۰۵، ص ۵۶.
