در قرن نوزدهم میلادی بدنبال انتقال هزاران خانواده از ایران و ترکیه برای اقامت گزینی در متروپل، ایروان به تدریج به صورت شهر ارمنی نشین در آمد. بااین حال آن شهر هنوز در سال ١٨٧۰ جمعا تعداد ١٢ هزار نفر جمعیت داشت و به تعبیر دیگری وسعتش از شهر شوشا نیز کوچکتر بود. و آوارگان ارمنی ترجیح میدادند تا در باکو بدنبال کار بگردند. (رجوع شود به ص ١٧٧-١٧٨ در Lourie, Yerevan’s Phenomenon)
“جاسوسان داشناکی دولت ارمنی در تلاش هستند تا قره باغ را به ارمنستان ملحق کنند. این بمعنی محروم ساختن اهالی قره باغ از منبع حیاتی مرتبط با باکو و پیوند دادن آن به ایروان میباشد که هرگز و هیچ گونه ارتباطی با آن نداشته است. دهاتیان ارمنی در پنجمین کنگره خود تصمیم به رسمیت شناختن آذربایجان و پیوستن به آن گرفتند.”
روز ٢٣ فوریه سال ١٩١٨ مرجع عالی دولتی قفقاز جنوبی موسوم به مجمع ماورای قفقاز تأسیس میشود. ولی بزودی اختلافات شدید پیرامون مهمترین مسائل داخلی و سیاست خارجی بین اعضای فراکسیونهای آذربایجانی، گرجی و ارمنی جزو آن مجمع بروز میکند. اعلام ماورای قفقاز بعنوان جمهوری فدارتیف مستقل در تاریخ ٢٢ آوریل سال ١٩٢۰ نیز قادر به رفع این اختلافات نبوده است. در تاریخ ٢٧ آوریل سال ١٩٢۰ مجمع ماورای قفقاز طی بیانیه ای انحلال این نهاد را و همانروز نیز گرجی ها استقلال گرجستان را اعلام میدارند. روز ٢٧ آوریل سال ١٩٢۰ فراکسیون مسلمان جزو آن مجمع، اقدام به تأسیس شورای ملی آذربایجان میکند.
موزه های قره باغ
تعداد ۳۱ موزه بعنوان مبلغین میراث فرهنگی و مادی کشورمان در مناطق جنگ زده و همچنین در سرزمینهای آذربایجان که تحت اشغال نیروهای مسلح ارمنستان قرار دارد، فعال بوده اند. در حال حاضر ۱۰۳ هزار اثر موزه در سرزمینهای تحت کنترول نیروهای مسلح ارمنستان رها شده است.
هدف ما این است که ضمن آگاه کردن نسل جوان از میراث مادی و معنوی محصور در مناطق اشغالی، در خصوص ضایعات وارده، به سازمانهای بین المللی نیز اطلاع رسانی صحیحی انجام شود. تحقق این ایده در سایه اجرای طرحی از سوی بنیاد حمایت از آزادی بیان (SAMF) با حمایت مالی شورای حمایتهای دولتی از سازمانهای غیر دولتی میسر شده است. گفتنی است شورای مزبور زیر نظر ریاست جمهوری عمل میکند.
کتابی تحت عنوان “مناقشه گرجی-آبخاز سالهای ۱۹۹۲-۱۹۱۷” به قلم ک.ی. کازنین و با مقدمه ا.ر.آیراپتوف در سال ۲۰۱۳ در چاپخانه “یوروپا” در مسکو به طبع رسیده است. این کتاب همانطوریکه در دیباچه آن آمده، فرصتی است برای ترسیم شاخصهای کلی تاریخ طولانی و پیچیده مناسبات اقوام مختلف. کتاب مورد اشاره حاوی یک سری مطالب، اسناد و خاطرات راجع به مشکلات ملی در آبخازیا از دوره مربوط به فروپاشی شوروی تا شروع جنگ گرجی-آبخاز میباشد.
