سال ١٩۰٣– تصوب قانونی مبنی بر واگذاری حق تملیک زمینهای کلیسایی به وزارت زمین و املاک روسیه ضربه ای بر وضع مادی تشکلهای سیاسی بود که از سوی کلیسا تأمین مالی میشدند و لذا این امر موجبات گسترش تروریسم ارمنی و تشدید روحیات ضد اسلامی و ضد ترک را فرهم ساخت.
نخستین مرحله تبعید آذربایجانی ها از آذربایجان غربی یعنی ارمنستان کنونی با اشغال گرجستان شرقی از سوی روسیه و سیطره روسها بر مناطق شمشدیل و لورو پمبک در نتیجه این اشغال شروع شده است.
روند تغییر نامروستا ها و شهرستانهای آذربایجانی نشین با جای نامهای ارمنی (۲۳۱ روستا و شهرستان) در اراضی آذربایجان غربی که حال جمهوری ارمنستان نام دارد و نیز اعمال فشار به آذربایجانی ها در جهت تغییر بافت جمعیتی از بدو تأسیس جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنستان (سالهای ۱۹۳۰-۱۹۲۰) در جریان بوده و در سال ۱۹۸۸ به نقطه اوج رسیده است.
در کتابی تحت عنوان “Armenian acts of cultural terrorism” به قلم جعفر قیاسی و ابراهیم بوزیئل از کتاب “اهالی ارمنستان شوروی” (چاپ سال ١٩٣٢) تألیفی کورکودیان اقتباس شده که تعداد دو هزار جای نام از کل ٢٣١۰ توپونیم موجود در ارمنستان در اوایل قرن بیستم میلادی ریشه ترکی داشته است.
تاریخچه تبعید آذربایجانی های مقیم ارمنستان کنونی مشمتل بر دوره ای از سال ۱۸۲۰ تا سال ۱۹۸۸ میباشد.
در سال ۱۸۹۷ میلادی تعداد ۲۹۰۰۶ نفر در منطقه ایروان ساکن بوده که ۱۲۵۲۳ نفر آنها را ارمنی ها و ۱۲۳۵۹ نفرشان را نیز آذربایجانی ها تشکیل داده اند.
روز ٢٣ فوریه سال ١٩١٨ مرجع عالی دولتی قفقاز جنوبی موسوم به مجمع ماورای قفقاز تأسیس میشود. ولی بزودی اختلافات شدید پیرامون مهمترین مسائل داخلی و سیاست خارجی بین اعضای فراکسیونهای آذربایجانی، گرجی و ارمنی جزو آن مجمع بروز میکند. اعلام ماورای قفقاز بعنوان جمهوری فدارتیف مستقل در تاریخ ٢٢ آوریل سال ١٩٢۰ نیز قادر به رفع این اختلافات نبوده است. در تاریخ ٢٧ آوریل سال ١٩٢۰ مجمع ماورای قفقاز طی بیانیه ای انحلال این نهاد را و همانروز نیز گرجی ها استقلال گرجستان را اعلام میدارند. روز ٢٧ آوریل سال ١٩٢۰ فراکسیون مسلمان جزو آن مجمع، اقدام به تأسیس شورای ملی آذربایجان میکند.
موزه های قره باغ
تعداد ۳۱ موزه بعنوان مبلغین میراث فرهنگی و مادی کشورمان در مناطق جنگ زده و همچنین در سرزمینهای آذربایجان که تحت اشغال نیروهای مسلح ارمنستان قرار دارد، فعال بوده اند. در حال حاضر ۱۰۳ هزار اثر موزه در سرزمینهای تحت کنترول نیروهای مسلح ارمنستان رها شده است.
هدف ما این است که ضمن آگاه کردن نسل جوان از میراث مادی و معنوی محصور در مناطق اشغالی، در خصوص ضایعات وارده، به سازمانهای بین المللی نیز اطلاع رسانی صحیحی انجام شود. تحقق این ایده در سایه اجرای طرحی از سوی بنیاد حمایت از آزادی بیان (SAMF) با حمایت مالی شورای حمایتهای دولتی از سازمانهای غیر دولتی میسر شده است. گفتنی است شورای مزبور زیر نظر ریاست جمهوری عمل میکند.
کتابی تحت عنوان “مناقشه گرجی-آبخاز سالهای ۱۹۹۲-۱۹۱۷” به قلم ک.ی. کازنین و با مقدمه ا.ر.آیراپتوف در سال ۲۰۱۳ در چاپخانه “یوروپا” در مسکو به طبع رسیده است. این کتاب همانطوریکه در دیباچه آن آمده، فرصتی است برای ترسیم شاخصهای کلی تاریخ طولانی و پیچیده مناسبات اقوام مختلف. کتاب مورد اشاره حاوی یک سری مطالب، اسناد و خاطرات راجع به مشکلات ملی در آبخازیا از دوره مربوط به فروپاشی شوروی تا شروع جنگ گرجی-آبخاز میباشد.
