1919-cu ildə Cənubi Qafqaza, o cümlədən Qarabağ və Zəngəzura səfər edən ingilis hərbi jurnalisti Skotland-Liddell yazırdı: “Ermənilər ona görə bədbəxtdirlər ki, orada Daşnaksütyun partiyası hakimiyyətdədir.

1826-cı ildə Rusiya ilə İran arasında yeni müharibə başlandı. Müharibə zamanı Azərbaycan dövlətləri olan Naxçıvan (1827-ci il, iyun) və İrəvan (1827-ci il, oktyabr) xanlıqlarının ərazisi işğal olundu. Müharibədən sonra İrəvan xanlığı ərazisində 420-dən çox kənd (o cümlədən Qırxbulaq mahalında 32, Zəngibasarda 8, Gərnibasarda 48, Dərəkənddə 8, Vedibasarda 33, Saatlıda 5, Talində 35, Sərdərabadda 9, Karpidə 12, Abaranda 60, Dərəçiçəkdə 33, Göyçədə 90, Dərələyəzdə 46 kənd) dağıdılmış, on minlərlə azərbaycanlı əhali məhv edilmişdi.

1993­-1995-­ci illərdə Ermənistan Milli Təhlükəsizlik naziri olmuş David Şahnazaryanın fikrincə, «bugünkü Ermənistanın siyasəti tarix haqqında romantik, mifoloji təsəvvürlərə əsaslanır… Hazırkı hakimiyyət erməni dövlətinin gələcəyini olmayan yerdə ­tariximizdə axtarır».

Xaçatur Abovyan, müasir erməni ədəbiyyatının banisi, yazıçı, pedaqoq: “Bizim xalq danışıq dilində nəinki azərbaycanca ancaq ayrı-ayrı sözləri, eləcə də bütöv cümlələri işlədir”. (Х.Абовян, Полное собрание соч., V том, Ереван, Изд. АН Арм. 1950, на армянском языке).

“Böyük Ermənistan” yaradılması ideyasının sayıqlama olduğunu ermənilər “erməni məsələsi”nin meydana çıxmasından sonrakı bütün dövrlərdə əla anlayırdılar. Hətta 1914-1918-ci illər Birinci Dünya müharibəsi başlamazdan öncə, gələcək hərbi əməliyyatlar teatrının ərazisinə – Türkiyəyə və Zaqafqaziyaya yayılmış ermənilərin cəlb edilməsi ilə bağlı Antantanın “Daşnaksütyun”a təklifindən də bu aydın görünür. Onlar ermənilərə “Böyük Ermənistan” yaratmağı təklif etməklə erməniləri öz məqsədləri uğrunda marionetə çevirmək istəyirdilər.

XIX əsrin əvvəlində baş vermiş Rusiya işğallarına qədər İrəvan xanlığı əhalisinin mütləq əksəriyyəti Azərbaycan türkləri idi. Qeyd etmək lazımdır ki, erməni katolikosluğu mərkəzinin 1441-ci ildə İrəvan (Çuxursəd) bölgəsinə köçürülməsinə qədər burada ermənilərə məxsus heç bir kənd və yaxud torpaq sahəsi olmayıb.