Ermənilərin qədim Qafqaz xalqı olmadığı bütün Qərb və Rusiya tarixçilərinə çoxdan məlumdur. Ən çox da bu barədə Rusiyada və Vatikanda bilirlər. Lakin məhz Qərb və Rusiya “Qafqaz erməniləri” haqqında əfsanəni uydurublar ki, sonunculardan Qafqaz və bütün Şərq müsəlmanlarına qarşı istifadə etsinlər. Rusiya imperiyası, əsasən də I Pyotr və onun varisləri sayəsində ermənilər Qafqazda, xüsusilə Azərbaycanda peyda olublar. Avstriyalı alim Erix Fayql bildirir ki, bir çox ərazilər kimi “Ermənistan” da xalqın deyil, coğrafi zonanın adıdır. Ermənilərin özlərini “hay” adlandırmaları da göstərir ki, Ermənistan onların tarixi vətəni deyil. “Hay” xalqının dəqiqliklə haradan gəlməsi məlum deyil. Ağrı dağı ermənilərə deyil, Türkiyəyə məxsusdur, ermənilərin gerbində isə o, nədənsə mövcuddur və ”Ararat” adlanır. Ermənilərin Qafqazda peyda olmaları Çar Rusiyasının əməlidir. Lakin ermənilərin İran və Türkiyədən Azərbaycan ərazilərinə köçürülməsi ideyası boş yerdən yaranmayıb. Bu ideyanın yaranmasında əsas rolu qriqorian kilsəsi və onun xidmətçiləri oynayıblar. Qriqorian kilsəsinin Rusiya imperiyası və Avropa dövlətləri ilə əlaqələri hələ XVII əsrdə başlayıb. Ermənilər avropalıları inandırmaq istəyirdilər ki, guya “müsəlmanlar Avropa ilə bir dinlə bağlı olan erməniləri əzirlər”. Beləliklə, 1699-cu ildə İsrail Ori adlı erməniyə Avropa dövlətləri və Rusiya ilə danışıqlar aparmaq tapşırılır. Kilsə Minas Vardapeti isə onun köməkçisi təyin edir. Avropaya gələn bu avantüristlər Avstriya imperatoru və Florensiya kralı ilə görüşür, onlara erməni dövlətinin yaradılması planları ilə bağlı məlumat verirlər. Lakin ermənilərin avropalılardan yardım almaq səyləri heç bir nəticə vermir və İsrail Ori öz köməkçisi ilə birgə Rusiyaya, I Pyotrun yanına yollanır. Erməni dövlətinin yaradılması ilə bağlı İsrail Orinin fantaziyasını artıq o dövrdə arximandrit olan Minas Vardapet davam etdirir. 1716-cı ildə bu yaramaz knyaz Şafirovun məktubunu rus səfiri Volınskiyə təqdim etmək üçün İrana yollanır. Məktubun məzmunu belə idi: “İrandakı erməni xalqı, onun sayı, onların əlahəzrət çara meylləri barəsində məlumat toplayın. Oraya Sizin də tanıdığınız Minas Vardapet yollanır. Şübhə doğurmadan ona mümkün qədər yardım edin…” 1701-ci ildə Pyotrla görüşən İsrail Ori onu şərti erməni planı ilə tanış edir. İsrail Ori Osmanlı Türkiyəsinə qarşı vahid xristian cəbhəsi yaratmaq ideyasını irəli sürür. Görünür, bu ideya bütün dövrlərin ən böyük şovinisti Pyotrun çox xoşuna gəlir. Pyotr Oriyə karabinerlərin polkovniki rütbəsi verir və onu Avropaya silah ustaları mütəxəssislərini seçməyə göndərir. 1707-ci ildə Ori Rusiya xeyrinə casusluq etmək üçün İrana ezam olunur, çünki Pyotr ən yaxın zamanda Qafqazı fəth etməyi planlaşdırırdı. Lakin 1711-ci ildə rus şovinizminin sadiq köpəyi olan olan Ori Həştərxanda vəfat edir. 1722-ci ildə Pyotr Xəzəryanı torpaqları ələ keçirməyə başlayır. Ruslar Dərbənd, Quba, Bakı, Salyan, Lənkəran və digər Azərbaycan vilayətlərini ələ keçirirlər. Bütün Xəzəryanı zona Rusiyaya tabe etdirilir. 1724-cü ilin oktyabrında Pyotr ermənilərin Rusiyanın ələ keçirdiyi ərazilərə köçürülməsinə icazə verən fərman imzalayır. Məhz bu dövrdən etibarən ermənilər Qafqazda peyda olmağa başlayırlar. Lakin 1725-ci ildə ruslar tamamilə Xəzəryanı vilayəti tərk etmək məcbiriyyətində qalırlar. Bu, müvəqqəti də olsa, ermənilərin öz iyrənc planlarını həyata keçirmələrini təxirə salır. 1827-ci ildə İrəvan xanlığının ələ keçirilməsi ilə vəziyyət yenidən dəyişdi. Erməni katolikosu Nerses Aştarakesi xüsusi köçürülmə planı hazırladı. Öz növbəsində görkəmli rus dramaturqu A.Qriboyedov bu planın həyata keçirilməsi üçün əlindən gələni etdi. Yeri gəlmişkən, Qriboyedov rus səfirliyində şah hərəmindən qaçmış erməni qadınlara sığınacaq verdiyi üçün öldürülmüşdü. Tarixi Azərbaycan torpaqlarında erməni dövlətinin yaradılması ilə bağlı yeni layihəni Şamiryan adlı bir nəfər hazırladı…
Aleksandr Sokolov
http://www.liveinternet.ru