Cənubi Qafqazda ən qədim məscid kompleksi. 743 ildə inşa edilmişdir. Lakin bu məscidin yerində daha qədim məbəd olduğuna əsas verən əlamətlər onun üç mehrablı olması və buna müvafiq olaraq daxili quruluşunun üç hissəyə bölünməsidir Şamaxı Cümə məscidinin inşası xilafət ordusunun Azərbaycanı işğal etdikdən sonrakı dövrə təsadüf edir. Bəzi mənbələrdə göstərildiyinə görə, bu məsciddə Xəzər xaqanı İslam dinini qəbul etmişdir.

Ötən əsrin 70-80-ci illərində Azərbaycan SSR-nin tərkibində olan Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində inzibati ərazi vahidi olan Hadrut, Martuni, Mardakert, Əsgəran rayonlarında tarix diyaşünaslıq muzeyləri fəaliyyət göstərmişdir.

Açıq havada təşkil edilən  bu muzeyin yaradılması 1980-ci ilin iyul ayına təsadüf edir. “Şuşa qalasının Gəncə qapısı” ifadəsi isə qalanın bu ərazidəki qapısının Azərbaycanın digər tarixi şəhəri Gəncə səmtində açılması ilə əlaqələndirilirdi.

1991-ci ilin fevralında Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Naziri Polad Bülbüloğlunun əmri ilə Şuşada Azərbaycan Dövlət Qarabağ Tarixi muzeyi yaradılmışdır.

Qubadlı rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi 1980-ci il may ayının 6-da fəaliyyətə başlamışdır. Qubadlı rayon ictimaiyyəti, qonaqlar, idarə və müəssisələr, məktəblilər tez-tez muzeyi ziyarətə gələr, eksponatlarla yaxından tanış olar, lazımi anlarda muzeyə öz köməkliklərini göstərərdilər.

Molla Pənah Vaqifin muzey məqbərə kompleksinin inşasına  memar A.V.Salamzadə və E.İ Kanukovun  layihəsi əsasında 1977-ci ildə başlanılmışdır.